by
ਮੇਹਰ ਚੰਦ ਜੱਸਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ – ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰਸੋਨੀਆਂ ਪਾਲ |
|
ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਕਰਨੀ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਗੁਣ-ਗਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਿਖ, ਮਨੂੰਵਾਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਯੁੱਗ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ: “ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਉੱਤੇ ਜਿਹੜੇ ਧੌਂਸ ਅਛੂਤਾਂ ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਸੀ ‘ਅੰਬੇਡਕਰ ਇਕ ਪੈਗ਼ੰਬਰ’ ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਕਵੀ ਨੇ ਅਪਣੀ ਕੌਮ ਬਾਰੇ ਗੂੜ੍ਹਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਲਿਖਣਾ ਹਰੇਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਏਸੇ ਲਈ ਕਵੀ ਅਤਿ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਇਹ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਵੀ ਝਿਜਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ: “ਜਿਹੜੇ ਅਜੇ ਵੀ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਤੁਰੇ ਫਿਰਦੇ ਕਵੀ ਦਾ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਭੀਮ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ, ਸਮਝਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਨੇਕ ਸਲਾਹ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਿਆਖਿਆ ਸਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿੰਝ ਅੰਬੇਡਕਰਵਾਦ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗਲ਼ ’ਚ ਪਾਏ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ਸੰਗਲ ਤੋੜ, ਵਰਗ-ਵੰਡ ਦੇ ਲੇਵਲ ਲਾਹ ਦਿੱਤੇ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗੂੰਗੀ ਕੌਮ ’ਚ ਅਣਖ ਦੀ ਬੋਲੀ ਭਰੀ। ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਫੋਲਣ, ਗਵਾਹੀ ਨਾ ਦੇ ਸਕਣ, ਅਪਣੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਤਲਬ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝ ਸਕਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤ ਅਸਮਾਨੀ ਚੜ੍ਹਾਇਆ, ਜੱਜ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਬਿਠਾਇਆ, ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਇਆ ਤੇ ਮਨੂੰ ਸਿਮਰਤੀ ਨੂੰ ਜਲਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਜਾਤੀ-ਜਾਲ ਅੰਦਰ ਉਸਦੇ ਲੋਕ ਸਿਸਕੀਆਂ ਭਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਏਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨੇ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਜੀ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰ, ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਅੰਬੇਡਕਰ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ, ਆਦਰ-ਭਾਵ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਡੁੱਲ੍ਹ-ਡੁੱਲ੍ਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ: ਕਵੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਦਾ ਵੀ ਗੁਣ-ਗਾਨ ਹੈ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਖੁੱਸ ਜਾਣ ਤੇ ਉਹ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਵੀ ਹੈ। ਕਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬੁੱਕਲ਼ ਮਾਰ, ਘੂਕ ਨੀਂਦ ਸੌਂਦਾ, ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ’ਚ ਏਸਦਾ ਪਾਣੀ ਸ਼ੂਕਦਾ ਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰੀਆਂ ਆਵਾਜਾਂ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨਾ ਅਮੀਰ ਦਾ ਤੇ ਨਾ ਗਰੀਬ ਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ, ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ਕੀਰਾਂ, ਪੰਜ ਪੀਰਾਂ ਦਾ ਸੀ: “ਪੰਜ ਸ਼ੀਲ ਬੋਧੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੱਬਿਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਬਾਰੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਠੰਡੀਆਂ ਹਰਿਆਲੀਆਂ ਬੰਦਾ ਹੱਥੀਂ ਫੂਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਟਾਹਲੀਆਂ ਅਤੇ ਤੂਤਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ: ਕਵੀ ਦੀ ਸੋਚ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਖੁੱਸਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਰਸੇ ਤਾਈਂ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਹ ਅਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚਲੀ ਗੰਦੀ ਸਿਆਸਤ ਤੋਂ ਵੀ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੈ। ਕਵੀ ਦਿਲ ਨੂੰ ਹਲੂਣ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ਕਾਵਿ-ਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਤੰਗ ਹੈ ਜਣਾ ਖਣਾ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖ-ਲਿਖ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣਾ ਦਾਰੂ ਆਪ ਹੀ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਵੀ ਰਾਹ-ਦਸੇਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਇੰਝ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਹੋ ਬੁਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਚੰਗਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ‘ਜੱਸਲ’ ਨੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਮਨੂੰਵਾਦ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕਰ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿੱਥਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਦਾ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਪਖੰਡਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਯੱਬ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਛੱਡਣ ਲਈ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਹਨ: ਅੰਬੇਡਕਰ, ਰਵਿਦਾਸ ਨੂੰ ਪਰਖਿਆ ਹੈ ਉਸਦੇ ਵਾਸਤੇ ਭੀਮ ‘ਕਾਮਲ-ਮੁਰਸ਼ਿਦ’ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ: ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ‘ਜਿਵੇਂ ਮਿਲਣਾ ਬੰਦੇ ਦਾ’, ‘ਇਤਬਾਰ ਕਰਾਂ ਮੈਂ ਕਿਹੜੇ ਦਾ’, ‘ਮਨੁੱਖਤਾ’, ‘ਰੱਬ ਤੇ ਯੱਬ’, ‘ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਦੌਰ’, ‘ਮੇਲਾ ਜੱਗ ਦਾ’, ‘ਦੁਨੀਆਂ’, ‘ਬੰਦਾ’, ‘ਮਾੜੀ ਨੀਅਤ’ ਆਦਿਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੀ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੇ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਗੁਆਚ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੈ ਕਿ ਆਖ਼ਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਗਈ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ ਨਾਕਾਰਾਤਮਿਕ ਰਵੱਈਏ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਫ਼ਿਕਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਆਪਾ-ਧਾਪੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਸਗੋਂ ਬੁੱਢੇ ਵੀ ਜਵਾਨ ਬਣੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜਾ ‘ਪਿਆਰ’ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਮੇ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਉਹ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਖੁਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਉੱਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੇ ਸ਼ੰਕਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇੰਨੀ ਧੱਕੇ ਸ਼ਾਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਰੱਬ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਏਸ ਸੁਆਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ: ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ ਕਵੀ ਜੱਸਲ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਤਾਂ ਯਾਰਾਂ ਅੰਦਰ ਵੱਸਦਾ ਹੈ….ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸੱਚਾ ਪਿਆਰ ਹੈ ਰੱਬ ਉੱਥੇ ਹੀ ਹੈ। “ਜਦ ਕਰਨਾ ਹੀ ਕੁਛ ਹੈ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਕੀ ਕਰੂ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਬੁੱਲੇ ਦੇ ਸੂਫ਼ੀ ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਸ਼ਕ ਹਕੀਕੀ ਦੀ ਬਾਤ ਵੀ ਕਹੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਨੇ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਏਸ ਰੂਹਾਨੀ ਪੱਖ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਲਿਖਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚਾ ਇਸ਼ਕ ਜੋ ਵੀ ਕੁਛ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡੁੱਬਦਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੂਫ਼ੀ ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਵੀ ਦੇ ਕੋਮਲ ਮਨ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਨੇ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਗੁਣ-ਗਾਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ‘ਮੌਤ’ ਹੈ। ‘ਮੌਤ’ ਦੇ ਏਸ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਕਵੀ ਨੇ ਇੰਝ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ: “ਮੌਤ ਦੀ ਇੱਕ ਝਪਟ ਤੋਂ ਕੋਈ ਜੀਵ ਨਾ ਹੈ ਬਚਿਆ ਕਵੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਵੀ ਖੂਬ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਕਾਰੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ, ਸਿਕੰਦਰ, ਨੀਰੋ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਮਨਸੂਰ ਆਦਿਕ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। “ਰੱਬ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹੀ ਜਾਣਦੇ ਜੋ ਬਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਜੋ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਦੇ, ਪਾਪ ਦੀ ਰੋਟੀ ਵੇਲਦੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੋਣੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੱਸਣੇ ਮੁਸਕਾਉਣੇ ਦੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਸੇਧ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਕਮਾਲ ਸ਼ੈਲੀ ‘ਚ ਲਿਖੀਆ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕਵੀ ਨੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੁਰ, ਲੈਅ, ਤਾਲ, ਤੁਕਬੰਦੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ-ਭਾਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਹੈ। ‘ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਚੱਕ ਲਾ, ਦੂਜੀ ਤਿਆਰ’ ਵਾਲਾ ਹਿਸਾਬ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੱਸਲ ਪਾ ਗਿਆ ਜਾਨ, ਉਹ ਮੁਰਦਿਆਂ ‘ਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ, ਚੰਨ ਚਾੜ੍ਹਨਾ, ਡੀਗਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ, ਹੱਥ ਦਿਓ ਕੇ ਬਾਂਹ ਵੀ ਖਾ ਜਾਂਦੇ, ਚੋਰਾਂ ਤੇ ਮੋਰ, ਕਹਨੀ ਕਥਨੀ ਫ਼ਰਕ ਹੈ, ਦੋ ਮੂੰਹਾ ਇਹ ਸੰਸਾਰ, ਸੁਖ ਦੀ ਨੀਂਦ ਆਦਿਕ ਏਸੇ ਲੜੀ ’ਚ ਕੁਛ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਹਨ। ਜੋ ਜੱਸਲ ਫੁੱਲ ਪਹਿਚਾਣ ਗਏ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ ਕੋਇਲ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਸੱਚੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਚਾਨਣ ਵਰਗੀਆਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਮੰਦੀ ਸੋਚ ਵੀ ਚੰਗੀ ਬਣ ਜਾਊ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਰਹੇ ਹਨੇਰਾ ਘੁੱਪ ਭਾਵੇਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸੇਜ ਰੋਂਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਝੂਠ ਹੀ ਝੂਠ ਦੇ ਲਾਰੇ ਲਾਉ ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਬਾਣੀ ਨੇ ਜੀਉਣੇ ਮਰਨੇ ਦਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਲਿਖਾਰੀ ਧੰਨ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਵਸਾ ਕੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਸੱਚ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ, ਲੈਅ ਅਤੇ ਰਵਾਨੀ ਨਾਲ ਭਰੀ, ਜੀਅ-ਜਾਨ ਨਾਲ ਲਿਖੀ ਏਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਵੀ ਜੱਸਲ ਜੀ ਨੂੰ ਤਹਿ ਦਿਲੋਂ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ। ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਸਹਿਤ। ਸੋਨੀਆਂ ਪਾਲ |
| (ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪਿਆ 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 2022)
*** |
ਸ਼੍ਰੀ ਮੇਹਰ ਚੰਦ ਜੱਸਲ ਜੀ, ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ’ਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ‘
