by
ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵੇਲੇ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਹੀ ਸਵਰਗ ਹੈ-ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ- |
|
ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਦੀ ਇਹ ਲਿਖਤ ਪਹਿਲਾਂ “ਬਹਿਸ਼ਤ ਉੱਥੇ ਹੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਠੀਕ-ਠਾਕ ਹਾਂ” ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਲਿਖਾਰੀ ਦੀ ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਛਪੀ ਸੀ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਲਿਖਤ ਜਰੀਏ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ “ਹੁਣ” ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਨਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਸਵਰਗ ਨਰਕ ਧਰਤੀ ਤੇ ਹੀ ਹਨ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਊਡੀਕ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਵੇ ਕਿ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿਚ “ਅੱਜ” ਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾ ਵਿਸਾਰੀਏ। – ਕੰਵਰ “Heaven is where you will be when you are okay right where you are” –Sun RAਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ, ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਦਾਇਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ‘ਨਰਕ ਅਤੇ ਬਹਿਸ਼ਤ’ ਸਬੰਧੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਡੀ ਇਸ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਮੰਤਵ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਕਿੰਤੂ-ਪਰੰਤੂ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਕ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਉਲਝਣਾ। ਸਗੋਂ ਗਲਬਾਤ ਦਾ ਧੁਰਾ ਤਾਂ ਧਾਰਮਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਕੇਵਲ ‘ਬਹਿਸ਼ਤ ਅਤੇ ਨਰਕ’ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਛੋਹਣਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਸ ‘ਬਹਿਸ਼ਤ’ ਅਤੇ ‘ਨਰਕ’ ਦਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਹੀ ਇਕ ਅਜੀਬ ‘ਕਲਪਨਾ-ਜਗਤ’ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਹੂਰਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਦੋਜ਼ਖ ਦੀ ਅੱਗ। ‘ਕਲਪਨਾ’ ਜਾਂ ‘ਕਲਪਨਾ-ਜਗਤ’ ਇਸ ਲਈ ਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੋਟੇ ਮਾਰੀ ਜਾਣਾ ਅਤੇ ‘ਕਿਆਸ’ ਕਰੀ ਜਾਣਾ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ। ਬਹਿਸ਼ਤ ਅਤੇ ਨਰਕ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ, ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਲਾਜ਼ਮੀ ਆਉਣਾ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਕਿਆਸਿਆ’ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਡਾਢਾ ਔਖਾ ਹੈ, ਮਿਹਨਤ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੀ ਕੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਵਾਪਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਥਹੁ-ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਛੱਡ ਕੇ ਮੌਤ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਬਹਿਸ਼ਤ ਜਾਂ ਨਰਕ ਬਾਰੇ ਸੋਚੀ ਜਾਣਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ? ਜੋ ਜੰਮਿਆ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਆਖਰ ਇਕ ਦਿਨ ਮਰਨਾ ਹੈ। ਜਨਮ, ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਅਤੇ ਬੁਢਾਪਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੜਾ ਹਨ। ਬੁਢਾਪੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਨੇ ਆ ਦਸਤਕ ਦੇਣੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਮਰੇ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਹਾਲਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਜਿਉਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਨਰਕ-ਸਵਰਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਛੱਡ ਕੇ, ਅੱਜ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਕਰ ਲਈਏ? ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਕਿਆਸਿਆ, ਮੌਤ ਉਪਰੰਤ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਬਹਿਸ਼ਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਨਰਕ ਤਾਂ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਨਰਕ ਵੇਖਣ ਲਈ ‘ਮਰਨ’ ਦੀ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ। ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਅਤੇ ਸਹਿਣ ਵਾਲਾ ਗੁਰਦਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਰਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣ ਇੱਥੇ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹਿਸ਼ਤਾਂ ਦੇ ਦਰ ਵੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖੁਲ੍ਹਦੇ-ਭਿੜਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੀਕਠਾਕ; ਤੰਦਰੁਸਤ, ਪਰਸੰਨ, ਸੁਖੀ, ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਹੈ; ਕੰਮਕਾਰ ਠੀਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਦੰਪਤੀ ਜੀਵਨ ਸਹੀ ਹੈ; ਬੱਚੇ ਨੇਕ ਚਲਨ ਹਨ; ਤਾਂ ਬੱਸ ਇਹੋ ਹੀ ਬਹਿਸ਼ਤ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੁਖੀ ਹਾਂ, ਪੀੜਾਂ ਵਿਚ ਗ੍ਰਸੇ ਹੋਏ ਹਾਂ; ਲੋੜਾਂ-ਥੋੜਾਂ ਦੇ ਝੰਬੇ ਹੋਏ ਹਾਂ; ਬਿਮਾਰ ਜਾਂ ਅਪੰਗ ਹਾਂ; ਰੋਟੀ-ਕਪੜੇ ਅਤੇ ਛੱਤ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਰਾਤ-ਦਿਨ ਸਤਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਅਸੀਂ ਨਰਕ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜੇ ਜੀਵਨ ਸੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਬੀਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹਿਸ਼ਤ ਅਤੇ ਜੇ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਬੀਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਰਕ। ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਤੋਂ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਅਗ੍ਹਾਂ ਵਧ ਕੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆਂ ਨਰਕਾਂ-ਸਵਰਗਾਂ ਦੇ ਸਾਖਿਆਤ ਦਰਸ਼ਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇੰਨੀ ਕੁ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਜਿ਼ੰਦਾ ਅਤੇ ਦਿਲ-ਗੁਰਦੇ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਨਰਕ ਅਤੇ ਸਵਰਗ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ, ਘਾਟਾਂ-ਵਾਧਾਂ, ਬਿਮਾਰੀ-ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਪਰਸੰਨਤਾ-ਅਪਰਸੰਨਤਾ, ਸਭ ਕੁਝ ਚਲਦਾ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਅਤੇ ਇਕਸੁਰਤਾ ਕਿਵੇਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ? ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਤੰਗੀਆਂ-ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਔਖਿਆਈਆਂ ਭਰਿਆ ਜੀਵਨ ਭੋਗਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਸਵਰਗੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਝੂਟੇ ਲਏ ਜਾ ਸਕਣ? ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ‘ਅਲਾਦੀਨ ਦਾ ਚਿਰਾਗ਼’ ਹੱਥ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ, ਲੱਭ ਪਵੇਗਾ। ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ। ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ‘ਅਲਾਦੀਨ ਦਾ ਚਿਰਾਗ’ ਆਪ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਭ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ-ਵੱਸ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਹਾਂ, ਕਦੇ ਕੋਈ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਖੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸਾਨੂੰ ਟੁੰਬਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕੁਝ ਕਰਨ ਲਈ ਪਰੇਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਰਾਹ-ਦਸੇਰਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਉੱਦਮ ਸਾਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਜੱਤ ਵਾਲੀ ਖੱਲ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਫਰ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਿੰਕ ਨਿਉਲੇ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਇਕ ਜਾਨਵਰ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਫਰ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਮਿੰਕ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਿੰਕ ਆਪਣੇ ਬਚਾਓ ਲਈ ਹੱਥ-ਪੈਰ ਤਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਟ ਖਾਂਦਾ ਹੈ; ਮਾਰ ਨਾਲ ਚੀਖ਼ਦਾ ਚਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲੋਂ ਡਾਢੇ ਜੀਵ ‘ਮਨੁੱਖ’ ਦੇ ਵੱਸ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਅਜਿਹੀ ਹੋਣੀ ਕਿਉਂ ਭੋਗੇ? ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਗਲਤ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਰਕ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ; ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸਾਡਾ ਸਭਨਾਂ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਤਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚ ਤੋਂ ਲੁਕਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਰਹਿਣਾ ਦਾਨਸ਼ਮੰਦੀ ਨਹੀਂ। ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਆਪ ਵੀ ਹਰ ਵੇਲੇ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਕਰਮ ਨਾ ਕਰੀਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਿਲ ਦੁਖੇ, ਉਸਦੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਨਰਕ ਬਣੇ। ਕਿਸੇ ਗਰਜ਼ਮੰਦ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਦੇਣੀ, ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆ ਜਾਣਾ, ਦੁਖ-ਸੁਖ ਵੇਲੇ ਖਬਰਸਾਰ ਲੈ ਲੈਣੀ; ਇਹ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਮੁਰਝਾਏ ਚਿਹਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਲਿਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਦ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵਸਤਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੌੜ ਵਿਚ ਉਹ ਹੰਭ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਹਫ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਫੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਵੀ ਟੁੱਟ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਮਹਿੰਗੇ ਘਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਦੌੜ ਭੱਜ ਕਰਦਿਆਂ ਜੇ ਪਰਵਾਰ ਖਿੰਡ-ਪੁੰਡ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੱਲੇ ਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ? ਮੌਤ ਪਿੱਛੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਹਿਸ਼ਤ ਜਾਂ ਨਰਕ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਛੱਡ ਕੇ ‘ਅੱਜ’ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਬਲਵਾਨ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਹਿਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰਨਾ ਔਖਾ। ਔਖਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਬੀਤੇ ਜਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ‘ਅੱਜ’ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਫੜਨ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰੀਏ। ‘ਹੁਣ‘ ਦੇ ਪਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚੋਂ ਕਿਰਨ ਨਾ ਦੇਈਏ। ਸਾਡਾ ਭਲਾ ਇਸੇ ਗੱਲ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਤਰਕ ਹੋਈਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੋਸਣਾ ਛੱਡ ਦੇਈਏ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਨਸੀਬ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਲਪਿਤ ਨਰਕ-ਸਵਰਗ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਅੱਜ ਦੇ ਨਰਕ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰੀਏ। ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ। ਗੱਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਅੱਧੇ ਗਲਾਸ ਨੂੰ ਅੱਧਾ ਭਰਿਆ ਜਾਂ ਅੱਧਾ ਖਾਲੀ ਸਮਝਣ ਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਵੀ ਹਾਂ, ਉਸੇ ਵਿਚ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਲਈਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਲੁਕਾਉਣ, ਹੀਣਾ ਜਾਂ ਊਣਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕਦੇ ਵੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗੀ। ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਝੂਰਨਾ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਪੇ ਸਹੇੜੀਆਂ ਗਮੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵੇਲੇ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਹੀ ਸਵਰਗ ਹੈ। ** |
| ਟਿੱਪਣੀ : ਇਹ ਰਚਨਾ ‘‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ’ਲਿਖਾਰੀ.ਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ।—ਲਿਖਾਰੀ
(ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪਿਆ 24 ਫਰਵਰੀ 2006) *** |
About the author
ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ
ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ
ਮੁੱਖ-ਸੰਪਾਦਕ,
‘ਲਿਖਾਰੀ’
(www.likhari.net)
ਜਨਮ : 1 ਮਈ 1937
ਜਨਮ ਸਥਾਨ : ਤਿੰਨਸੁਖੀਆ, (ਆਸਾਮ)
ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ : ਸ. ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ: ਸਰਦਾਰਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ
ਵਿੱਦਿਆ:
ਐਮ.ਏ. (ਪੰਜਾਬੀ), ਐਮ.ਐਸਸੀ (ਨੀਊਟਰੀਸ਼ੀਅਨ), ਪੀ.ਐਚ-ਡੀ(ਨੀਊਟਰੀਸ਼ੀਅਨ)
Three Years Teaching Certificate in Education(Univ. Of London)
Dip. In Teaching in a Multi-Ethnic School (CNAA)
Dip. In Language Teaching (RSA)
D. Hom, D.I.Hom (British Institute of Homeopathy
Reflex Zone Therapy (ITEC)
Fellow British Institute of Homeopathy
Fellow Institute of Holistic Health
ਕਿੱਤਾ:
ਡਾਕੀਅਾ ,ਅਧਿਆਪਨ, ਸੰਪਾਦਨਾ (ਅਤੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਹੋਰ ਕੰਮ)
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ:
1. ਅੱਗ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
2. ਮੋਏ ਪੱਤਰ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
3. ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਕਾਲੀ ਸੋਚ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ)
4. ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ (ਨਿਬੰਧ/ਆਲੋਚਨਾ)
5. ਗੁਆਚੇ ਪਲਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ (ਨਿਬੰਧ)
6. ਅੱਖੀਆਂ ਕੂੜ ਮਾਰਦੀਆਂ (ਅਨੁਵਾਦ: ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀਆਂ)
7. ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀਆਂ (15 ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ)
8. ਬਰਤਾਨਵੀ ਕਲਮਾਂ (ਨਿਬੰਧ/ਆਲੋਚਨਾ)
ਮਾਣ/ਸਨਮਾਨ :
1. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਟਰੇਰੀ ਕੌਂਸਲ, (ਸ਼ਿਮਲਾ) ਵਲੋਂ ‘ਕਹਾਣੀ’ ਲਈ ਸਨਮਾਨ—-1959
2. ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮੀਨਾਰ (27 ਮਾਰਚ-31 ਮਾਰਚ 1989) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਸਮੇਂ ਬਦੇਸ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
2. ਈਸਟ ਮਿਡਲੈਂਡਜ਼ ਆਰਟਸ ਕੌਂਸਲ ਵਲੋਂ ‘ਕਹਾਣੀ’ ਲਈ ਇਨਾਮ/ਸਨਮਾਨ
3. ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਫੋਰਮ, ਸਾਊਥੈਂਪਟਨ ਵਲੋਂ ਸਾਹਿਤਕ ਐਵਾਰਡ ਆਫ ਆਨਰ
4. ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵਾਲਥਮਸਟੋ ਵਲੋਂ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਲਈ
5. ਆਲਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਲੰਡਨ ਵਲੋਂ ‘ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਐਵਾਰਡ’
6. ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿੱਤ ਸਭਾ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਲੋਂ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨਮਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹ
Before migrating to the U.K. in 1963:
(a) Worked as a School Teacher/Lecturer,
(b) Editted a literary Punjabi Monthly Magazine PATTAN (Adampur, Jallandhar)
(c) Worked as Sub-Editor in the Daily Akali Patrika (Jallandhar)
Upon arrival in the U.K. worked as a postman. Then after acquiring Three Years Teaching Certificate in Education from the University of London worked as a teacher in different education authorities in the U.K…… Newham, Sandwell, Wolverhampton and the City of Birmingham. In the U.K. also edited various papers and magazines such as: Mamta (weekly/Monthly), Punjabi Post(weekly), Asian Post.
His literary work appeared in well known monthlies, weeklies and daily News-papers such as Des Perdase, Sirnawaan, Mehram, Kahani Punjab, Punjabi Digest, Akaas, Nwaan Jamana, Punjabi Tribune, Ajit, Des Pardes, Punjab Times Weekly, Punjab Mail International, Meri Boli Mera Dharam.
His work in Hindi has appeared in Mukta, Man-Mukta, Naya Akaash and Ira India. His work in Urdu has appeared in Ravi, Lehraan, Daily Front.
ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਾਪਤੀਆਂ ਸਬੰਧੀ ਕੁਝ ਟਿੱਪਣੀਆਂ:
1. “‘ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਕਾਲੀ ਸੋਚ’, ‘ਮੋਏ ਪੱਤਰ’ ਤੇ ‘ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਅੱਖਰ ਅੱਖਰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਸਵਾਦ, ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਤੇ ਸਿੱਖ-ਮਤ ਲਈ ਹੈ। ਧੰਨ ਹੋ ਜੋ ਅੰਗ੍ਰੇ੍ਰਜ਼ੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਤੇ ਸੋਮੇ ਵਿਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਭੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇ।--- ‘ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਬਹੁਤ ਸ਼ਲਾਘਾ ਯੋਗ ਉਦਮ ਤੇ ਸਦਾ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲਾ ਹੀਰਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਲਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਖੋਜ-ਪਤਰ ਸਚੀਂਮੁਚੀਂ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਭਰੀ ਕੀਮਤੀ ਸੁਗਾਤ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।”
(ਸਵ: ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਸ.ਐਸ. ਅਮੋਲ 17.11.1990)
2. “ਰਾਏ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਅਣਗੌਲਿਆ ਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸ਼ੀਲ ਸੰਦੇਸ਼ਾ ਜਾਂ ਸੇਧ ਹੈ।”(ਪ੍ਰਿੰਸੀ: ਐਸ¤ਐਸ¤ ਅਮੋਲ)
3. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਪੈਗ਼ਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।”(ਡਾ: ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਾਲਾ)
4. “ਰਾਏ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਹ 1955 ਤੋਂ ਹੀ ਕਦੇ ਘੱਟ, ਕਦੇ ਵੱਧ ਛਪਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।”(ਪ੍ਰੋ. ਓ.ਪੀ. ਗੁਪਤਾ)
5. “ਰਾਏ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉੱਦੇਸ਼ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਤੇ ਸਮਾਜ ਉਸਾਰੀ ਹੈ।”(ਨਿਰੰਜਣ ਸਿੰਘ ਨੂਰ)
6. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਚੰਗੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।” (ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਮਕਸੂਦਪੁਰੀ, ਸਾਡਾ ਹਿੱਸਾ `ਚ)
7. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਾਰਥਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਧ-ਪੱਧਰੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਸਾ ਕੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੀਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। (ਡਾ: ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕੈਂਬੋ)
8. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਆਲੋਚਨਾ ਤੇ ਨਿਬੰਧ ਆਦਿ ਵਿਧਾ ਤੇ ਕਲਮ-ਅਜ਼ਮਾਈ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ---ਨਿਬੰਧ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿਚ੍ਹਿਆ ਹੈ। --- ਡਾ: ਰਾਏ ਇੱਕ ਉਹ ਵਿਦਵਾਨ ਸਿਰਜਕ ਲੇਖਕ ਹੈ ਜਿਸ ਪਾਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵੀ। ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਬੰਧ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੌਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।” (ਗੁਰਮੇਲ ਮਡਾਹੜ)
9. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਬੰਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।”(ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਡਡਵਾਲ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
10. “ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਇਕ ਰਾਤ ਮੈਂ ਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੁਆਚੇ ਪਲਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼’ ਨੂੰ ਛੇੜ ਬੈਠਾ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਨਿਬੰਧਾਂ ਦੀ? ਮੈਂਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਭਰਮ ਨਿਵਾਰਨ ਹਿੱਤ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਨੇ ਤੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਗੌਰ ਨਾਲ ਮੁੜ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਠੀਕ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਹੀ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਤੇ ਮੈਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ ਸੀ, ਨਾਟਕਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਛੱਡ ਦੋ ਸਨ। ਇੱਕ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫ਼ੁੱਲ (ਸਵਰਗਵਾਸੀ) ਤੇ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਖੋਸਲਾ ਤੇ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਚੋਟੀ ਦਾ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਧੁੰਧਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਮੁੜ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।” (ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੂਈ ਸੰਪਾਦਕ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਧਰਮ, ਜੂਨ, 1994)
11. “ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਦੇਣੀ ਆਪ (ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ) ਦੀ ਖੂਬੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲਤਾ ਵੀ ਆਪਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ।”(ਗੁਰਦਾਸ ਸਿਘ ਪਰਮਾਰ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ)
12. “ਏੱਥੇ (ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ) ਚਿਰ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਸਹਿਜ-ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਸੀ ਜੀਵਨ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਨਿਸੰਦੇਹ ਅਸਲੋਂ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਸੁਆਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਫਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਵੀ। ਪਰੋਢ ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਆਲੋਚਕ ਵਾਲੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਵੀ ਉਸ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਿਹੜਾ ਗੁਣ ਰਾਏ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿੱਤਕ ਕੱਦ ਨੂੰ ਸਮਕਾਲੀ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਕਦਰੇ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਿੰਦੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਉੜੀਆ, ਤਿਲਗੋ, ਮਲਾਇਮ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦਣ ਦਾ।---ਡਾ: ਰਾਏ ਅਨੁਵਾਦਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁਸਤਹਕ ਹੈ।” (ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੂਈ, ਸੰਪਾਦਕ, ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਧਰਮ, ਸਤੰਬਰ 1995)
13. “ ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਦੋ ਪੱਧਰਾਂ ਉਪਰ ਧਿਆਨ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਉਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਉਹਨਾਂ ਖੋਜੀਆਂ ਲਈ ਮੂਲ ਸਾਮਗਰੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਵੱਲ ਰੁਚਿੱਤ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣ-ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਕੁਛ ਮੂਲ ਨੁੱਕਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਜ਼ਾਤੀ ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।” (ਡਾ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਂਗ, ਕੁਰਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ)
14. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਕਿਆਈ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵੇ ਹੋਏ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਬੋਲ ਉਚਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਡੂੰਘੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।”(ਡਾ: ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬੀਊਨ)
15. “ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ (ਆਫ਼ ਬਰਮਿੰਘਮ) ਇਕ ਚਰਚਿਤ ਹਸਤਾਖਰ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਫੜਨੀ, ਘੜਨੀ, ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਮਟਕਾਉਣੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਵਿਚੇ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਰਾਏ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਚ ਵਿਚਾਲੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ। ਇੰਨੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਤੇ ਰੌਚਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ।” (ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਭੂਪਾਲ, ਅਜੀਤ 16 ਦਸੰਬਰ 1990)
16. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਰਬਾਂਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚਾਲੇ ਭਾਵਾਤਮਕ ਪੁੱਲ ਉਸਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।” (ਪ੍ਰੋ: ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ, ਸਮਰਾਲਾ)
17. “ਰਾਏ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚ ਸਹਿਜ ਹੈ, ਸ਼ੋਖੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਲਾਰੂ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਹੀਂ।” (ਡਾ: ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਚੰਨ)
18. “A chronicler of ordinary, inconspicuous lives, Gurdial Sngh Rai writes in an unpretentiously simple, straight-from-the heart, chatty style.” Rana Nayar (from Across the Shores: Punjabi Short Stories by Asian in Britain, 2002
***
