by |
‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰਬ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਇਹ ‘ਦਿਵਸ’ ਅੱਜ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਵਾਂਗ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨਜ਼ ਡੇਅ’ (ਦਿਵਸ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਉਨੱਤ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਉਨੱਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਦੇਖਾ ਦੇਖੀ, ਪਿਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਲਈ, ਮੰਨਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ਼ ਚੱਲ ਪਿਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਾਉਣ ਜਾਂ ਨਾ-ਮੰਨਾਉਣ ਦੇ ਿਰਵਾਜ਼ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਕਿੰਤੂ-ਪਰੰਤੂ ਉਠਾ ਕੇ ਕੋਈ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਲੇਖਕ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਹਾਂ ਦਿਲ-ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਠਕੋਰਨ ਲਈ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਮਿਲਦੇ ਹਵਾਲਿਅਾਂ ਸਹਾਰੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਜਾਨਣਾ-ਵਿਚਾਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਜਾ ਨਾ ਮਨਾਉਣਾ ਹਰ ਇਕ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਿੱਜੀ ਫੈਸਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਉ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜਾਣੀਏ: ਅੱਜ ਕਈਅਾਂ ਲਈ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਤਿਉਹਾਰ’ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਕਲ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਡੇਅ’ ਕੇਵਲ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਹੀ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਪੂਰੇ ਇਕ ਹਫਤੇ ਭਾਵ 7 ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ 14 ਫਰਵਰੀ ਤੱਕ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਸਿੱਖਰ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤ ਭਾਵ ਹਰ14 ਫਰਵਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਹਰ ਸਾਲ, ਹਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜੋੜਾ, ਪਤੀ ਪਤਨੀ, ਜਿਗਰੀ ਦੋਸਤ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਇਸ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤ’ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸੱਤਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਜ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ- 7 ਫਰਵਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ‘ਰੋਜ਼’ Rose Day। (ਚਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁਲਾਂ ਦਾ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸ ਰੰਗ ਦਾ ਗੁਲਾਬ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਿਨ ਦਿੰਦੇ ਹੋ, ਤੁਹਾਡੀ ਚਾਹ ਦਰਸਾਂਦਾ ਹੈ।) ਇਸ ਤਰਾਂ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ‘ਇਰਾਦਾ ਜ਼ਾਹਿਰ’ ਕਰਨ ਦਾ ਦਿਨ (ਤਾਂ ਜੋ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ), 9 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ‘ਚਾਕਲੈਟ’ ਦੇਣ ਦਾ ਦਿਨ, 10 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ’ਟੈਡੀ ਬਿਅਰ’ ਦੇਣ ਦਾ ਦਿਨ, 11 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਨਾਲ ‘ਵਾਅਦਾ’ ਕਰਨ ਦਾ ਦਿਨ, 12 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇ ’ਗਲੇ ਲੱਗਣ’ ਦਾ ਦਿਵਸ, 13 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ’ਚੁੰਮਣ ਦਿਵਸ’(ਪੱਛਮੀ ਰਿਵਾਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ) ਅਤੇ 14 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ‘ਵੈ਼ਲਿਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਭਾਵ ਪਿਆਰ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਦਿਵਸ। ਉਂਝ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਪੱਲ-ਪੱਲ ਜੀਵਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਜ਼ਬਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਿਨ (ਜਾਂ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ) ਦੇ ਕਿਸੇ ਰਸਮੀ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਚਾਰ ਦਿਵਾਰੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹਫ਼ਤਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ 14 ਫਰਵਰੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੋਕੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ, ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ ਮਿੱਤਰ, ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਜਿਗਰੀ ਦੋਸਤਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਸੰਨਤਾ ਵਾਲਾ ਸਾਰਥਕ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਡੇਅ’ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ/ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕਹਾਣੀ ਕੀ ਹੈ: ’ਵੈਲਿੰਟਾਈਨ’-Valentine ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਮ ਇਕ ‘ਰੋਮ’ ਰਹਿੰਦੇ ਪਾਦਰੀ/ਸੇਂਟ ਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਤਿੰਨ(ਕਈ ਥਾਂ ਬਾਰਾਂ ਤੱਕ ਵੀ) ਵਖੋ ਵੱਖ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਜਾਂ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨਜ਼’ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਸੰਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ (ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ) ਗਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਬਾਰੇ ਪਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰੋਮਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਲੌਡਿਉਸ(Claidius) ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇਕ ਰੋਮਨ ਪਾਦਰੀ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ (ਦਵਾ ਦਾਰੂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ) ਸੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਲੌਡਿਉਸ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਇਕੱਲਾ ਅਣਵਿਆਹਿਆ ਸਿਪਾਹੀ/ਬੰਦਾ (ਛੜਾ), ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ ਭਾਵ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿਪਾਹੀ/ਫੌਜੀ ਹੈ। ਕਿਉ ਜੁ ਵਿਆਹੇ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਹ ਚਿੰਤਾ ਹੀ ਸਤਾਂਦੀ ਰਹੇਗੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਸਦੀ ਬੀਵੀ-ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ, ਫੌਜੀ ਬਨਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਉਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨਾਲ ਆਮ ਜਨਤਾ ਭਾਵੇਂ ਦੁੱਖੀ ਸੀ ਪਰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਰੋਮ ਦੇ ਸੰਤ ’ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਨੇ ਇਸ ਰੋਕ ਨੂੰ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਅਤੇ ਬੇ-ਇਨਸਾਫੀ ਵਾਲਾ ਕਰਾਰ ਦਿਤਾ। ਉਸਨੇ ‘ਕਲੌਡਿਉਸ’ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਹਵਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਪਰੇਮੀ ਜੋੋੜਿਆਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨੇ ਆਰੰਭ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸਿਪਾਹੀ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰਗਦਾ, ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ। ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਇਹ ਕਾਰਜ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਅੰਤ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੂਹ ਲੱਗ ਗਈ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਲੌਡਿਉਸ ਨੇ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਦੀ ਇਸ ਹਰਕਤ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਤ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ ਇਕ ਨੇਕ ਦਿਲ ਇਨਸਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਸਭ ਦੀ ਸਹਾਿੲਤਾ ਲਈ ਸਦਾ ਹੀ ਤਤਪਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਜੇਲਰ ਦੀ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਜੇਲਰ ਦੀ ਅੰਂਨ੍ਹੀ ਧੀ ‘ਐਸਟੀਰੀਅਸ’ (Asterius) ਦੀਅਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ‘ਸੇਂਟ ਵੈਲਿਨਟਾਇਨ’ ਅਤੇ ਜੇਲਰ ਦੀ ਧੀ ‘ਐਸਟੀਰੀਅਸ’ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਤਰਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਜਦੋਂ ‘ਐਸਟੀਰੀਅਸ’ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਸੇਂਟ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ ਦੀ ਰਾਜੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ‘ਮੌਤ’ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ। ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਦਿਨ ਨੀਅਤ ਸੀ14 ਫਰਵਰੀ। ਸੰਤ ਵੈਲਿਨਟਾੲੀਨ ਨੇ ਜੇਲਰ ਤੋਂ ਕਲਮ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਮੰਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਉੱਤੇ ਜੇਲਰ ਦੀ ਧੀ ‘ਐਸਟੀਰੀਅਸ’ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਨੇਹੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ: ਤੇਰਾ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ ਦੇ ਦਿਵਸ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਹੇਠ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ ਸਗੋਂ ‘ਤੇਰਾ ਵੈਲਿਨਟਾਈਨ’ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਸੁਨੇਹਾ ਕਿਸ ਭੇਜਿਆ ਇਸਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੁੱਦ ਹੀ ਲਗਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ ਇੰਝ ਵੀ ਪਰਚਲਿਤ ਹੈ ਕਿ ਰੋਮ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਇਸਾਈਆਂ’ ਨੂੰ ਬੜੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ‘ਰੋਮਨ ਰੋਡ ਵਾਇਆ ਫਲੈਮੀਨਾ’ ਵਿਖੇ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਪੋਪ ਜੋਲੀਅਸ-1 ਨੇ ਇਸ ਕਬਰ ਉਤੇ ਇਕ ਗਿਰਜਾ ਬਣਵਾਇਆ। ਇਕ ਹੋਰ ਵੈਲਨਟਾਈਨ, ਇਟਲੀ ਦੇ ਇਕ ਸੂਬੇ ਟੈਨੀ ਦਾ ਵਾਸੀ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਰੋਮ ਵਿਖੇ ਫਾਂਸੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਹੋਰ ਦੰਦ-ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਸ਼ੁਭ ਇਛਾ’ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਆਪੂੰ ਹੀ ਭੇਜੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ’ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਚਾਰਲਸ (ਡਿਊਕ ਆਫ ਓਟਲੀਅਨਜ਼) ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ , ਟਾਵਰ ਆਫ਼ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਕੈਦ ਸਮੇਂ ਲਿਖਿਆ। ਇਹ ਸ਼ੁਭ-ਇਛਾ 1415 ਨੂੰ ਲਿਖੀ ਗਈ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੈਨਰੀ-5 ਨੇ, ਜੌਹਨ ਲਿਡਗੇਟ ਨਾਂ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੈਥਰਾਈਨ ਨੂੰ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਲਿਖਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ ਮੰਨਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸਤਹਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਆਮ ਹੋ ਗਈ। ਅਠਾਹਰਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇਣ ਅਤੇ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਰੁੱਕੇ/ਚਿੱਠੀਆਂ ਭੇਜਣੀਆਂ ਆਰੰਭ ਹੋਈਆਂ। ਫਿਰ ਛਪਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੇ ਛੱਪੇ ਹੋੲੈ ਕਾਰਡ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਵਿਚ ਦਿੱਕਤ ਨੇ ਵੀ ਛੱਪੇ ਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ। ‘ਗਰੀਟਿੰਗ ਕਾਰਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ’ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਪਗ ਇਕ ‘ਬਿਲੀਅਨ’ ਕਾਰਡਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਕਿਰਸਮਿਸ ਦੇ ਮੌਕੇ 26 ਬਿਲੀਅਨ ਕਾਰਡ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 85 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇਸਤਰੀਆਂ ਕਾਰਡ ਖਰੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੱਖਾਂ ਹi ਪੌਂਡ, ਕਾਰਡ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਖਰਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਚਾਰਨਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇੰਨਾ ਪੈਸਾ ਬਚਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੰਗੇ ਪਾਸੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ/ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ, ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਮੰਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਪਿਰਤ ਜਾਂ ਪ੍ਰਥਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ‘ਇਸਤਰੀ ਮਰਦ’ ਸਬੰਧਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਜਗ, ਸਾਵਧਾਨ ਅਤੇ ਸੁਖਦਾਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਆਨੰਦ-ਕਾਰਜ ਲਈ ‘ਡੇਟਿੰਗ’ ਜਾਂ ‘ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅ-ਧਾਰਮਕ, ਅ-ਸਮਾਜਕ, ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਬੇ-ਲੋੜੇ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿਚ ਹੀ ਸਗੋਂ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਏਸ਼ਿਆਈਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਸੁਖਾਵੀਂ ਖਿਚ੍ਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਪੱਛਮ ਦੇ ਪਰਭਾਵ ਸਦਕਾ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬੇਅੰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਵੀ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਕਾਰਡਾਂ ਦੇ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਦੇ ਨਾਂ ਥੱਲੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗ਼ੈਰ-ਆਚਰਣਕ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਾਂ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਾਉਣ ਜਾਂ ਨਾ-ਮੰਨਾਉਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਲੇਖਕ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਵਸ ਮੰਨਾਉਣ ਜਾਂ ਨਾ-ਮੰਨਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ਅੱਜ ਦੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਜੱਗ ਵਿਚ ਲੋੜ ਹੈ: ਸਜਗਤਾ ਦੀ, ਚੰਗੇ ਆਚਰਣ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦੀ, ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਦ-ਭਾਵਨਾ ਦੀ। ਪਿਆਰ ਕੇਵਲ ਪੱਲ ਭਰ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਟਰੀ ਵਾਂਗ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਜੇਕਰ ਪਿਆਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਿਉਂ? ਸੋਚਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਡੇਅ ਪਿੱਛੇ ਛੁੱਪੀ ਖੁਲ੍ਹ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਖੁਲ੍ਹ ਦੇਣੀ ਹੈ। ਮਨ-ਮਰਜ਼ੀਆਂ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਕੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਠੀਕ ਹੈ, ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ ਰੁਮਾਂਸ ਦਾ ਦਿਨ ਕਰਕੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਰੁਮਾਂਸ ਕੇਵਲ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਜੀ ਪਰਚਾਵਾ ਜਾਂ ਸਰੀਰਕ ਖੇਡ ਦਾ ਹੀ ਨਾਂ ਨਹੀਂ। ਰੁਮਾਂਸ ਕੇਵਲ ਵਿਭਚਾਰੀ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਰੁਮਾਂਸ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਤੀ ਆਦਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਬੰਧਨ ਦੀ ਆਸ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਦੀ ਸਹੀ ਥਾਂ ਦਿੰਦਿਆਂ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਆਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਆਦਰ ਸਰਬੰਗੀ ਹੋਵੇ। ਇਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਭੋਗ ਦੀ ਵਸਤੂ ਹੀ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ‘ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਦਿਆਂ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਸਦ-ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਸਨੇਹ’ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ-ਇਛਾਵਾਂ ਦੇਣਾ ‘ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਦਿਵਸ’ ਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਬਣ ਸਕੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵੇਲੇ ਦੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਨ ਵਲ ਸਾਰਥਕ ਕਦਮ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। |
| ਨੋਟ: ਇਹ ਰਚਨਾ ‘‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ’ਲਿਖਾਰੀ.ਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ।—ਲਿਖਾਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛੱਪਿਆ: 2001 ਦੂਜੀ ਵਾਰ: 14 ਫਰਵਰੀ 2022*** 588 *** |
About the author
ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ
ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ
ਮੁੱਖ-ਸੰਪਾਦਕ,
‘ਲਿਖਾਰੀ’
(www.likhari.net)
ਜਨਮ : 1 ਮਈ 1937
ਜਨਮ ਸਥਾਨ : ਤਿੰਨਸੁਖੀਆ, (ਆਸਾਮ)
ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ : ਸ. ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ: ਸਰਦਾਰਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਕੌਰ
ਵਿੱਦਿਆ:
ਐਮ.ਏ. (ਪੰਜਾਬੀ), ਐਮ.ਐਸਸੀ (ਨੀਊਟਰੀਸ਼ੀਅਨ), ਪੀ.ਐਚ-ਡੀ(ਨੀਊਟਰੀਸ਼ੀਅਨ)
Three Years Teaching Certificate in Education(Univ. Of London)
Dip. In Teaching in a Multi-Ethnic School (CNAA)
Dip. In Language Teaching (RSA)
D. Hom, D.I.Hom (British Institute of Homeopathy
Reflex Zone Therapy (ITEC)
Fellow British Institute of Homeopathy
Fellow Institute of Holistic Health
ਕਿੱਤਾ:
ਡਾਕੀਅਾ ,ਅਧਿਆਪਨ, ਸੰਪਾਦਨਾ (ਅਤੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਹੋਰ ਕੰਮ)
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ:
1. ਅੱਗ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
2. ਮੋਏ ਪੱਤਰ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
3. ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਕਾਲੀ ਸੋਚ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਿਹ)
4. ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ (ਨਿਬੰਧ/ਆਲੋਚਨਾ)
5. ਗੁਆਚੇ ਪਲਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ (ਨਿਬੰਧ)
6. ਅੱਖੀਆਂ ਕੂੜ ਮਾਰਦੀਆਂ (ਅਨੁਵਾਦ: ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀਆਂ)
7. ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀਆਂ (15 ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ)
8. ਬਰਤਾਨਵੀ ਕਲਮਾਂ (ਨਿਬੰਧ/ਆਲੋਚਨਾ)
ਮਾਣ/ਸਨਮਾਨ :
1. ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਟਰੇਰੀ ਕੌਂਸਲ, (ਸ਼ਿਮਲਾ) ਵਲੋਂ ‘ਕਹਾਣੀ’ ਲਈ ਸਨਮਾਨ—-1959
2. ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮੀਨਾਰ (27 ਮਾਰਚ-31 ਮਾਰਚ 1989) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਸਮੇਂ ਬਦੇਸ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
2. ਈਸਟ ਮਿਡਲੈਂਡਜ਼ ਆਰਟਸ ਕੌਂਸਲ ਵਲੋਂ ‘ਕਹਾਣੀ’ ਲਈ ਇਨਾਮ/ਸਨਮਾਨ
3. ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਫੋਰਮ, ਸਾਊਥੈਂਪਟਨ ਵਲੋਂ ਸਾਹਿਤਕ ਐਵਾਰਡ ਆਫ ਆਨਰ
4. ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵਾਲਥਮਸਟੋ ਵਲੋਂ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਲਈ
5. ਆਲਮੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਲੰਡਨ ਵਲੋਂ ‘ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਐਵਾਰਡ’
6. ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿੱਤ ਸਭਾ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਲੋਂ ਸਰਵੋਤਮ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਨਮਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹ
Before migrating to the U.K. in 1963:
(a) Worked as a School Teacher/Lecturer,
(b) Editted a literary Punjabi Monthly Magazine PATTAN (Adampur, Jallandhar)
(c) Worked as Sub-Editor in the Daily Akali Patrika (Jallandhar)
Upon arrival in the U.K. worked as a postman. Then after acquiring Three Years Teaching Certificate in Education from the University of London worked as a teacher in different education authorities in the U.K…… Newham, Sandwell, Wolverhampton and the City of Birmingham. In the U.K. also edited various papers and magazines such as: Mamta (weekly/Monthly), Punjabi Post(weekly), Asian Post.
His literary work appeared in well known monthlies, weeklies and daily News-papers such as Des Perdase, Sirnawaan, Mehram, Kahani Punjab, Punjabi Digest, Akaas, Nwaan Jamana, Punjabi Tribune, Ajit, Des Pardes, Punjab Times Weekly, Punjab Mail International, Meri Boli Mera Dharam.
His work in Hindi has appeared in Mukta, Man-Mukta, Naya Akaash and Ira India. His work in Urdu has appeared in Ravi, Lehraan, Daily Front.
ਸਾਹਿਤਕ ਪਰਾਪਤੀਆਂ ਸਬੰਧੀ ਕੁਝ ਟਿੱਪਣੀਆਂ:
1. “‘ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਕਾਲੀ ਸੋਚ’, ‘ਮੋਏ ਪੱਤਰ’ ਤੇ ‘ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਅੱਖਰ ਅੱਖਰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਸਵਾਦ, ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਤੇ ਸਿੱਖ-ਮਤ ਲਈ ਹੈ। ਧੰਨ ਹੋ ਜੋ ਅੰਗ੍ਰੇ੍ਰਜ਼ੀ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਤੇ ਸੋਮੇ ਵਿਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਭੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇ।--- ‘ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਬਹੁਤ ਸ਼ਲਾਘਾ ਯੋਗ ਉਦਮ ਤੇ ਸਦਾ ਸਾਂਭਣ ਵਾਲਾ ਹੀਰਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਲਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਖੋਜ-ਪਤਰ ਸਚੀਂਮੁਚੀਂ ਬਹੁਤ ਖੋਜ ਭਰੀ ਕੀਮਤੀ ਸੁਗਾਤ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।”
(ਸਵ: ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਸ.ਐਸ. ਅਮੋਲ 17.11.1990)
2. “ਰਾਏ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਅਣਗੌਲਿਆ ਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ-ਸ਼ੀਲ ਸੰਦੇਸ਼ਾ ਜਾਂ ਸੇਧ ਹੈ।”(ਪ੍ਰਿੰਸੀ: ਐਸ¤ਐਸ¤ ਅਮੋਲ)
3. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਪੈਗ਼ਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦਰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।”(ਡਾ: ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਾਲਾ)
4. “ਰਾਏ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਉਹ 1955 ਤੋਂ ਹੀ ਕਦੇ ਘੱਟ, ਕਦੇ ਵੱਧ ਛਪਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।”(ਪ੍ਰੋ. ਓ.ਪੀ. ਗੁਪਤਾ)
5. “ਰਾਏ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉੱਦੇਸ਼ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਤੇ ਸਮਾਜ ਉਸਾਰੀ ਹੈ।”(ਨਿਰੰਜਣ ਸਿੰਘ ਨੂਰ)
6. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਚੰਗੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪੂਰਨ ਗਿਆਨ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।” (ਹਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਮਕਸੂਦਪੁਰੀ, ਸਾਡਾ ਹਿੱਸਾ `ਚ)
7. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸਾਰਥਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਧ-ਪੱਧਰੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਸਾ ਕੇ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੀਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। (ਡਾ: ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਕੈਂਬੋ)
8. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਆਲੋਚਨਾ ਤੇ ਨਿਬੰਧ ਆਦਿ ਵਿਧਾ ਤੇ ਕਲਮ-ਅਜ਼ਮਾਈ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ---ਨਿਬੰਧ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿਚ੍ਹਿਆ ਹੈ। --- ਡਾ: ਰਾਏ ਇੱਕ ਉਹ ਵਿਦਵਾਨ ਸਿਰਜਕ ਲੇਖਕ ਹੈ ਜਿਸ ਪਾਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵੀ। ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਬੰਧ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੌਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।” (ਗੁਰਮੇਲ ਮਡਾਹੜ)
9. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਬੰਧ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।”(ਡਾ: ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਡਡਵਾਲ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
10. “ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਇਕ ਰਾਤ ਮੈਂ ਰਾਏ ਜੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਗੁਆਚੇ ਪਲਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼’ ਨੂੰ ਛੇੜ ਬੈਠਾ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਨਿਬੰਧਾਂ ਦੀ? ਮੈਂਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਭਰਮ ਨਿਵਾਰਨ ਹਿੱਤ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਨੇ ਤੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਾਂ ਨੂੰ ਗੌਰ ਨਾਲ ਮੁੜ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਠੀਕ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਹੀ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਤੇ ਮੈਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ ਸੀ, ਨਾਟਕਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਛੱਡ ਦੋ ਸਨ। ਇੱਕ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਫ਼ੁੱਲ (ਸਵਰਗਵਾਸੀ) ਤੇ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਖੋਸਲਾ ਤੇ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਚੋਟੀ ਦਾ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਧੁੰਧਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਮੁੜ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।” (ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੂਈ ਸੰਪਾਦਕ ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਧਰਮ, ਜੂਨ, 1994)
11. “ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਹੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖ ਦੇਣੀ ਆਪ (ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ) ਦੀ ਖੂਬੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲਤਾ ਵੀ ਆਪਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈ।”(ਗੁਰਦਾਸ ਸਿਘ ਪਰਮਾਰ, ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ)
12. “ਏੱਥੇ (ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ) ਚਿਰ ਕਾਲ ਤੋਂ ਪੂਰਨ ਸਹਿਜ-ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਸੀ ਜੀਵਨ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਨਿਸੰਦੇਹ ਅਸਲੋਂ ਹੀ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਸੁਆਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਫਲ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਵੀ। ਪਰੋਢ ਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਆਲੋਚਕ ਵਾਲੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਗੁਣ ਵੀ ਉਸ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਿਹੜਾ ਗੁਣ ਰਾਏ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿੱਤਕ ਕੱਦ ਨੂੰ ਸਮਕਾਲੀ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਕਦਰੇ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਿੰਦੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਉੜੀਆ, ਤਿਲਗੋ, ਮਲਾਇਮ ਆਦਿ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦਣ ਦਾ।---ਡਾ: ਰਾਏ ਅਨੁਵਾਦਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁਸਤਹਕ ਹੈ।” (ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੂਈ, ਸੰਪਾਦਕ, ਮੇਰੀ ਬੋਲੀ ਮੇਰਾ ਧਰਮ, ਸਤੰਬਰ 1995)
13. “ ਲੇਖਕ ਦਾ ਚਿੰਤਨ’ ਦੋ ਪੱਧਰਾਂ ਉਪਰ ਧਿਆਨ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਉਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਉਹਨਾਂ ਖੋਜੀਆਂ ਲਈ ਮੂਲ ਸਾਮਗਰੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਵੱਲ ਰੁਚਿੱਤ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣ-ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਕੁਛ ਮੂਲ ਨੁੱਕਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਜ਼ਾਤੀ ਅਨੁਭਵ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।” (ਡਾ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਂਗ, ਕੁਰਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ)
14. “ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਕਿਆਈ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵੇ ਹੋਏ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਬੋਲ ਉਚਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਡੂੰਘੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।”(ਡਾ: ਜਗਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬੀਊਨ)
15. “ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ (ਆਫ਼ ਬਰਮਿੰਘਮ) ਇਕ ਚਰਚਿਤ ਹਸਤਾਖਰ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਫੜਨੀ, ਘੜਨੀ, ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਮਟਕਾਉਣੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਠਕ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਵਿਚੇ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਰਾਏ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਚ ਵਿਚਾਲੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ। ਇੰਨੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਤੇ ਰੌਚਕਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ।” (ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਭੂਪਾਲ, ਅਜੀਤ 16 ਦਸੰਬਰ 1990)
16. “ਡਾ: ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਰਬਾਂਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚਾਲੇ ਭਾਵਾਤਮਕ ਪੁੱਲ ਉਸਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।” (ਪ੍ਰੋ: ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ, ਸਮਰਾਲਾ)
17. “ਰਾਏ ਦੀ ਕਲਮ ਵਿਚ ਸਹਿਜ ਹੈ, ਸ਼ੋਖੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਲਾਰੂ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਹੀਂ।” (ਡਾ: ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਚੰਨ)
18. “A chronicler of ordinary, inconspicuous lives, Gurdial Sngh Rai writes in an unpretentiously simple, straight-from-the heart, chatty style.” Rana Nayar (from Across the Shores: Punjabi Short Stories by Asian in Britain, 2002
***
