by |
ਪੁਸਤਕ: ਲਹਿੰਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸੁਰਖੀ: ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ — ਰੀਵਿਊਕਾਰ: ਅਤਰਜੀਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ
‘ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਅੰਬਰ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਬਣ ਉਤਰੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ- ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਬਣੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਕਾਵਿ ਚਿਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਹ ਐਲਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ: ‘ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਰ ਲਮਹ ਕਿਉਂ ਨਾ ‘ਅਸੀ’ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਉਹ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ- ‘ਅਸੀਂ ਆਕਾਸ਼ ਜੋ ਸਿਰਜੇ ਅਸੀਂ ਪਾ ਕੇ ਲਹੂ ਜੋ ਲਟ ਲਟ ਇਸ ਤਰਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਵਸਤੂ ਤੱਤ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰੰਗਣ ਵਿਚ ਰੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ‘ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾ ਹੁਕਮ’ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਹੁਕਮਰਾਨ ਨੇ ਲਿਖਣ, ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਉੱਪਰ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਛੱਡੀ ਹੈ। ਸਹਿਮ ਦਾ ਆਲਮ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ੁਬਾਨਬੰਦੀ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤ ਕੇ ਸਿਤਮ ਢਾਉਣਾ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ਿਤਰਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ’ ਟਿਚ ਜਾਣਦਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ- ‘ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਮੁਨਾਰੇ, ਅਜੋਕੇ ਭਗਵੇਂ ਰੰਗ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਘਾਲਣਾ, ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਤਪੱਸਿਆ, ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਰੁਲਦੀ ਉਸ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀ ਮਹਿਕ, ਸੱਤਾ ਦੀ ਚਤੁਰਾਈ ਭਰੀ ਸਿਆਸਤ, ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਦੀ ਬਲੀ, ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਮਿਟਾ ਕੇ ਇੱਕੋ ਰੰਗ ਵਿਚ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਰੰਗਣ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕਾਲਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਉਠਦੀ ਹਰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਗਲ਼ ਉੱਪਰ ਸਤਾਧਾਰੀ ਪੈਰ ਦਾ ਅੰਗੂਠਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਵੀ ‘2024 ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ’ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਲਖ ਭਰੀ ਰਾਤ ਵਿਰੁੱਧ ਉੱਠੀਆਂ ਹੱਕੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੀਖਾਂ ਅੰਦਰ ਤਾੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਦਰਜਨਾਂ ਹੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ, ਪਤਰਕਾਰਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਵਿਦਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹੀ ਤੂੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਕਮਰਾਨ ਦੀ ਇਕਪਾਸੜ ਫਿਰਕੂ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਦਾ ਹੁਕਮ’ ਨਾਮੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ: ‘ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਹੈ ਦਾਨਾ-ਬੀਨਾ, ਡਾਢਾ ਸ਼ਾਤਰ ਥੋੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੁੱਜੇ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਕਵੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਾ, ਅਮਲ ਦਾ ਯੋਧਾ, ਕਰਨੀ ਦਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ, ਸੰਸਾਰ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਅਣਭਿੱਜ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਫਲਸਤੀਨ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਬਾਜ਼ ਇਜਰਾਈਲ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦਾ ‘ਫਲਸਤੀਨ’ ਨਾਮੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ : ‘ਵੇਖੋ! ਜ਼ਾਲਮ ਕਿੰਨਾ ਸੁਖ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਸੁਖੈਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਤਾਂਘ ਲੈ ਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤਾਰ ਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ‘ਜੀਵਨ ਬਸਰ’ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ: ‘ਡਾਢਾ ਅਚੰਭਿਤ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਮੈਂ ‘ਦੀਵਾਲੀ’, ‘ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਨਜ਼ਮਾਂ ਵਿਚ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਪ੍ਰਪੰਚ, ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ. ਪਟਾਕੇ ਪਰ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਵਰਤਦੇ ਕਹਿਰ ਵੱਲ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਲੰਘ ਜਾਣਾ ਜਿਵੇਂ ਫਲਸਤੀਨੀ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਇਜਰਾਈਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦੇ ਲੂੰਬੇ. ਵਿਲਕਦੇ, ਤੜਪਦੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੂੰਨ ‘ਚ ਡੁੱਬੇ ਸੁਪਨੇ. ਸੰਘ ‘ਚ ਮੋਈਆਂ ਲੋਰੀਆਂ ਵੱਲ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ? ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ? ਕਵੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ’ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਵਾਂਙ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਦੀ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਕਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਰਵੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੀ ‘ ਚੂੰ ਕਾਰ ਅਜ਼ ਹਮਹ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜ਼ਸ਼ਤ, ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਨ ਬਾ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਦਸਤ’ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਹੈ ਕਿ: ‘ਨਿਰਾ ਛਲੇਡਾ ਹੈ ਉਹ ‘ ਨਵਾਂ ਸਾਲ-2 ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਉਹ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ: ‘ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਵਗੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦੀ ਹਵਾ ਸੱਠ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਰੂਹ ਤਕ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਗੁਰਨਾਮ ਢਿੱਲੋਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕ ਰਹਿਤ ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਮਿੰਨੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਤੁਕ ਬੱਧ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਮੇਤ ਦੋ ਦਰਜਨ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਸ਼ੇਅਰ ਨਮੂਨੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਹਨ: ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਦਾ ਦੋਗਲਾਪਣ ਉਸ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ: ਜੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨਾਮੀ ਵਫ਼ਾ ਤਜ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਕਵੀ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਗਾ। ਗੁੰਮਨਾਮੀ ਦੀ ਗੁਫ਼ਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਗੁਆਚ ਜਾਵੇ ਗਾ। ਮੈਂ ‘ਲਹਿੰਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸੁਰਖੀ’ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਆਖਦਾ ਹਾਂ। |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। |
ਗੁਰਨਾਮ ਢਿੱਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਜਾਣ ਸਕਿਆ ਹਾਂ, ਉਹ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਖੂਬ ਪਹਿਚਾਣਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਚਿੰਤਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਉਸ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਬਣਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੇ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਜੱਗ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਡਾਢਾ ਸਕੂਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਤਸ਼ਬੀਹਾਂ, ਬਿੰਬਾਵਲੀ ਆਦਿ ਦੇ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਾਵਿ ਰੰਗ ਉੱਘੜੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ‘ਰਸੀਦ’ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ-
