by |
“ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ!,… ਲੋਕੋ ਆਪਣਾ ਆਪ ਸੰਭਾਲੋ, ਬਈ!!” ਕੱਲ ਰਾਤ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਹਨ੍ਹੇਰੀਆਂ, ਭੀੜੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਚੀਆਂ-ਨੀਵੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਏਧਰ ਉੱਧਰ ਦੌੜਦੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਕੀਦਾਰ ‘ਸੰਤੂ’ ਦਾ ਇਹ ਹੋਕਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਹੀ ਕੱਢ ਗਿਆ। ਬਹੁਤੇ ਨਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ‘ਡਰ’ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ‘ਫ਼ਿਕਰ ਅਤੇ ਸੋਚਾਂ’ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਹੀ ਰਾਤ ਕੱਟੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਆਉਂਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੰਬਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਸਾਂ ਪੰਦਰਾਂ-ਵੀਹ ਫੁੱਟ ਚੌੜੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੁਆਲੇ਼ ਨਾਗ ਵਲ਼ ਖਾਂਦੀ ਵੇਂਈਂ ਭਾਵੇਂ ਆਮ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੰਦਾ ਨਾਲ਼ਾ ਜਿਹਾ ਹੀ ਜਾਪਦੀ, ਪਰ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹੀ ਵੇਂਈਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਡਰਾਉਣੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਵਰ੍ਹੇ ਦਰ ਵਰ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਹਤਬਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਜਾਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਰਥਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਮੰਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਚੋਗਾ ਚੁਗ ਕੇ ਉੱਡ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਵਾਰ ਦੇ ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਇੰਜ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਬੱਦਲਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋਇਆ ਪਾਣੀ ਇਸ ਵੇਂਈਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉੱਲਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਦਰਿਆ ਨੁਮਾ ਵੇਂਈਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹਿਆਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਛੱਲਾਂ ਮਾਰਦੇ ਅਤੇ ਘੁੰਮਣ-ਘੇਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰੁੜ੍ਹਦੇ ਜਾਂਦੇ ਵੱਡੇ ਦਰੱਖਤ, ਤੂੜੀ ਦੇ ਸਬੂਤੇ ਕੁੱਪ, ਖੁਰਲੀਆਂ ਸਮੇਤ ਤੈਰਦੇ ਪਸ਼ੂ, ਕੁੱਤੇ, ਬਿੱਲੇ, ਮਰੇ ਹੋਏ ਡੰਗਰ ਅਤੇ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਸੱਪ ਵਗੈਰਾ ਸਾਫ਼ ਦਿਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਅਤੇ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਆਉਂਦੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਵੀ ਝਲਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਨਾਲ਼ ਲੱਗਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ‘ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ’ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦੀ ਹੋਈ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਂਈਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀ ਹਟਵੀਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਤਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦੇ, ਪਰ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਅਕਸਰ ਹੀ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਬਣਾਈ ਟਿਊਬਲ ਵਾਲੀ ਕੋਠੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਛੱਤ ਫੇਰ ਉੱਪਰ ਮੰਜਾ ਡਾਹ ਕੇ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਿਛਲੇ ਕਈਂ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲੱਗੀ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਕੱਚੇ-ਪੱਕੇ ਮਕਾਨ ਧੈਅ-ਧੈਅ ਕਰਦੇ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਵੇਂਈਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਘਰ ਨੂੰ ਆ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਅੜੀਅਲ ਤਬੀਅਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਉਹ ਮਨਾ ਨਾ ਸਕੇ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ,… ”ਹੜ੍ਹ ਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਆਏ ਸਨ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਆਉਣਗੇ। ਮੈਂ ਐਵੇਂ ਈ ਡਰ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਉਂ ਚੱਲੇ ਜਾਵਾਂ।” ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਇਸ ਵਾਰੀ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੱਦ ‘ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ। ਜਦ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ, ਫੈਲਾਅ ਅਤੇ ਭੈਅ ਬਾਹਲ਼ਾ ਹੀ ਵਧਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਸਥਿਤੀ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਏ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ‘ਟੂਬਲ ਵਾਲੀ ਕੋਠੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਏਗਾ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦਰਿਆਦਿਲੀ ਦਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਇਹ ਆਖ ਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਏਗਾ, ਪਰ ਸਮੱਸਿਆ ਉਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੋਲ ਵੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਲੇ ਅੱਧ ਡੁੱਬੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਤੋਂ ਸਹਿਜੇ ਈ ਅੰਦਾਜ਼ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਾਫ਼ੀ ਗਹਿਰਾ ਹੈ। ਉੱਚੇ ਖੇਤ ਦੀ ਚੌੜੀ ਵੱਟ ‘ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਕੰਨ ਲਾ ਕੇ ਸੁਣਦਿਆਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ‘ਹੁਕਮੇ’ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕੇ ਹੋਏ ਹੁੱਕੇ ਦਾ ਲੰਮਾ ਸੂਹਟਾ ਖਿੱਚਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਗੁੜ-ਗੁੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ। ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਧੁਆਂਖੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਫ਼ ਵਾਲਾ ਲੰਮਾ ਤੇ ਗਰਮ ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਿਆਂ ਉਹ ਬੋਲਿਆ,… ‘ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣੋ ਬਈ ਜਵਾਨੋ!… ਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਟੋਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਲੰਬੜਾਂ ਦਾ ਮੱਖਣ’ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ‘ਚ ਬੋਲਿਆ,…”ਜਦ ਬਾਕੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਉੱਥੋਂ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ ਸੀ.. ਤਦ ਉਹ ਬੁੱਢਾ ਉੱਥੇ ਹੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਮਰਨ ਨੂੰ ਰਹਿ ਪਿਆ ਸੀ?” ਕਾਕਾ, ਗੱਲ ਐਨੀ ਗਰਮੀ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਕਰੀਦੀ! ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾ ਸਹੀ ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਕੋਈ ਓਪਰਾ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਆ, ਹੁਕਮਾ ਬੋਲਿਆ। ਚੱਲ ਬਾਬਾ ਤੂੰ ਈ ਦੱਸ,… ਮੈਂ ਓਸ ਪੰਡ ਨੂੰ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਆਵਾਂ, ਫੇਰ? ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬੰਦੇ ਦੇ ਸਿਰ ਤੱਕ ਡੂੰਘਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਹਊਗਾ ਹੀ! ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੋਈ ਕਿਸ਼ਤੀ ਆ, ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਵੀ ਕਿੱਦਾਂ? ‘ਪਾਣੀ-ਓ-ਪਾਣੀ’ ਤਾਂ ਦਿਖਦਾ ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਨਿਗ੍ਹਾ ਜਾਂਦੀ ਆ”,… ਮੱਖਣ ਨੇ ਹੁਕਮੇ ਦੇ ਕੁਝ ਕੋਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਢੈਲ਼ਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਫੇਰ ਵੀ.. ਕੁਛ ਤਾਂ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪਊ, ਲੰਬੜਾ? ਮੂਹਰੇ ਰਾਤ ਦੌੜੀ ਆਉਂਦੀ ਆ, ਪਾਣੀ ਉਤਰਨ ਦੇ ਬਜਾਏ ਚੜ੍ਹਨ ਡਿਹਾ ਆ! ਐਂ ਕਰੋ, ਤੁਸੀਂ ਜਾਓ, ਕਿਸੇ ਦਾ ‘ਚੁੱਭੇ ਵਾਲਾ ਕੜਾਹਾ’ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਆਓ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਡੰਡੇ ਵੀ!” ਹੁਕਮੇ ਨੇ ਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ। ਹੈਂਅ?.. ਕੀ ਕਿਹਾ? ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਦੇਵੂ ਕੇ ਚੰਨੇ’ ਨੇ ਹੁਕਮੇ ਵੱਲ ਸਿਰ ਘੁਮਾਅ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਈ ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ,… “ਕੜਾਹੇ ਵਿੱਚ ਗੁੜ ਕੱਢਣਾ ਆ, ਭਾਈਆ? ਹੁਣ ਤਾਂ ਕਮਾਦ ਵੀ ਹੈ ਨੀ!” ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗੱਲ, ਤੂੰ ਜਵਾਨਾ!! ਤੂੰ… ਤਾਂ ਕੀ? ਤੇਰੇ ਪਿਓ ਨੇ ਕਦੇ ਅਕਲ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਕੀਤੀ, ਸਾਰੀ ਉਮਰ! ਤੁਹਾਡੇ ਟੱਬਰ ਦੇ ਤਾਂ ਪੱਦ ਵੀ ਊਠ ਦੇ ਪੱਦ ਵਾਂਗਰ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਆ,… ਨਾ ਜ਼ਮੀਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸਮਾਨ! ਚੰਨੇ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੁਕਮਾ ਬੋਲਿਆ। ਜਾਉ ਉਏ ਮੁੰਡਿਓ! ਜਾਓ ਬਈ ਛੇਤੀ ਕਰੋ! .. ਤੇ ਨਾਲ਼ ਈ ‘ਰੇਡੂਆ’ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖੋ ਜੇ ਕੋਈ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ.. ਸੁਣੀਏ ਤਾਂ ਸਹੀ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਵਾਲੇ। ਰੇਡੀਓ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਈ ਹੈਗਾ ਆ, ਮੈਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣਦਾ ਸੀ। ਲੈ.. ਹੁਣੇ ਲਾ ਕੇ ਦੇਖਦਾਂ ਹਾਂ,.. ‘ਬੋਲ਼ਾ ਜਿੰਦੂ’ ਬੋਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਐਨਟੀਨੇ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਪਿੱਠ ਉੱਪਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੋ ਵਾਰ ਹੱਥ ਮਾਰਿਆ। ‘ਘਰੜ-ਘਰੜ’ ਕਰਦੇ ਰੇਡੀਓ ਨੂੰ ਹੁਕਮੇ ਦੇ ਕੰਨ ਦੇ ਲਾਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰੇਡੀਓ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ,… ਜਗ ਵਾਲਾ ਮੇਲਾ ਯਾਰੋ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਦਾ ਟੇਸ਼ਣ ਬਦਲ ਉਏ.. ਏਹਦਾ!! ਹੁਕਮੇ ਨੇ ਬੋਲੇ਼ ਜਿੰਦੂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਕੜਾਹੇ ਦੇ ‘ਦੋ ਕੁੰਡਿਆਂ’ ਨੂੰ ‘ਚਾਰ ਮੁੰਡੇ’ ਹੱਥ ਪਾਈ ਕਦੇ ਚੁੱਕੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਘਸੀਟੀ ਲਿਆ ਰਹੇ ਸੀ। ਪਿੱਛੇ ਦੋ ਕੁ ਮੁੰਡਿਆਂ ਕੋਲ ਲੰਮੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਡੰਡੇ ਫੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਿਆਣੇ, ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਸਿਆਣੇ ਹੁਕਮੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਦਿਆਂ ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਨ, ‘ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ’ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹਰੇਕ ਕੰਮ ਨੂੰ ਦੌੜ ਦੌੜ ਕੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਹੁਕਮੇ ਨੇ ਚਾਰ ਲੰਮੇ ਝੰਮੇ ਗੱਭਰੂਆਂ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ,… “ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੈਰਨਾ ਆਉਂਦਾ ਆ। ਤੁਸੀਂ ਐਸ ਕੜਾਹੇ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਅਤੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਦੇ ਚੱਪੂਆਂ ਨਾਲ਼ ਕਰਨੈਲ਼ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਆਉਣਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ ਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ!” ਹੁਕਮੇ ਦੀ ਜੁਗਾੜੀ ਅਤੇ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਿਆਂ ‘ਲੰਬੜਾਂ ਦੇ ਮੱਖਣ’, ‘ਭਾਈਆਂ ਦੇ ਸੇਮੇ’ ਅਤੇ ‘ਡਰੈਵਰਾਂ ਦੇ ਰੋਡੇ’ ਨੇ ਤਾਂ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ‘ਦੇਵੂ ਕਾ ਚੰਨਾ’ ਡਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕੋਰਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਗਿਆ ਕਿ ‘ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਈ ਤੈਰਨਾ ਆਉਂਦਾ,.. ਮੈਂ ਇਸ ਉਮਰੇ ਹੀ ਮਰਨਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਆ’। ਹੁਕਮੇ ਨੇ ਹੋਰ ਦੇਰੀ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ,… ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਤਿੰਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਰ ਜਾਊਗਾ। ‘ਕੜਾਹੇ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ’ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਤੱਕ ਖਿੱਚਦਿਆਂ-ਧੱਕਦਿਆਂ, ਤਿੰਨੇ ਮਲਾਹ ਬਾਂਸ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਦੇ ਚੱਪੂਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਉਹ ਤਿੰਨੋਂ ਕੜਾਹੇ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕੜਾਹਾ ਬਾਂਸ ਦੇ ਡੰਡਿਆਂ ਦੇ ਬਲ ਨਾਲ਼ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਮਿੱਟੀ ਰੰਗੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਦੇ ਟਿਊਬਲ ਵਾਲੇ ਕੋਠੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। ਸੇਮਾ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਲੰਮੇ-ਲੰਮੇ ਸੂਹਟੇ ਖਿੱਚਦਾ ਅਤੇ ਨਾਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਧੂੰਆਂ ਛੱਡਦਾ ਤਾਂ ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ‘ਗੋਲ ਅਕਾਰ’ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਇੰਜਣ ਵਿੱਚੋਂ ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਮੀਲ ਕੁ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਲੱਗ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਾ ਜਾਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੋਲ-ਕੜਾਹਾ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਗੋਲ ਘੁੰਮਣ-ਘੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੋਲ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ। ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਖੜ੍ਹਿਆਂ ‘ਕੜਾਹਾ-ਕਿਸ਼ਤੀ’ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮਲਾਹ ਟਿਊਬਲ ਵਾਲੇ ਕੋਠੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਿਆਂ ਅਚਾਨਕ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣੋਂ ਹੀ ਹਟ ਗਏ। ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਲੋਕ ਕੁਝ ਘਬਰਾ ਗਏ। ਕੁਝ ਕੁ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਉਹੀ ‘ਕੜਾਹਾ-ਕਿਸ਼ਤੀ’ ਤਿੰਨ ਮਲਾਹਾਂ ਅਤੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਸਮੇਤ ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ-ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਸਵਾਗਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਮਲਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕੜਾਹੇ ਦੇ ਗੱਭੇ ਬੈਠੇ ਬਾਪ ਦੀ ਝਲਕ ਕਿਸੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉੱਧਰ ਹੁਕਮਾ ਵੀ ਇੱਕ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਚੁੱਕੇ ਜਰਨੈਲ ਵਾਂਗ ਅੰਦਰੋਂ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਦੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਅਤੇ ਹੁੱਕੇ ਦੀ ਉੱਚੀ ਸੁਰ ਵਾਲੀ ਗੁੜ-ਗੁੜ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ ਇਸ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ! ਪੱਗ ਤੋਂ ਵਗੈਰ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗੁੱਟੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹਦਿਆਂ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਘੁਮਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਵਾਗਤ ਵਾਸਤੇ ਉਤਾਵਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵੱਲ ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਸੇਮੇ ਦੀ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸੂਹਟੇ ਦੀ ਲਾਲ ਲਾਟ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸਰ ਕਰਨ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੜਾਹੇ ਨੂੰ ਲੱਕ ਤੀਕਰ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਖਿੱਚ ਧੂਹ ਕੇ ਕੰਢੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲੈ ਆਂਦਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨੋ ਮਲਾਹ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਏ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕ ਕੜਾਹੇ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਛੂਹਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਸਵਰਗ-ਨਰਕ ਦੇ ਬੂਹੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਹੋ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬਾਹਲ਼ੇ ਈ ਚੁਸਤ ਚਲਾਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਕੜਾਹੇ ਦੇ ਐਨ ਗੱਭੇ ਬੈਠੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸੂਲ਼ਾਂ ਵਰਗੇ ਤਿੱਖੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਵਾਛੜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ… “ਬਜ਼ੁਰਗੋ ਕਿਵੇਂ ਹੋ? ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਗਲੇ ਸਵਾਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਕਰਨੈਲ਼ ਸਿਹੰ ਨੇ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਪਏ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਂਗਲੀ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ,…”ਪਾਣੀ ਤਾਂ ‘ਟੂਬਲ ਦੇ ਕੋਠੇ ਦੀ ਦਸ ਫੁੱਟੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਬਾਂਹ ਕੁ ਜਿੰਨਾ ਥੱਲੇ ਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਰਸੋਂ ਦਾ ਛੱਤ ਉੱਪਰ ਤਰਪਾਲ ਪਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਕੁੱਜੇ ‘ਚ ਦਹੀਂ ਜਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਜਦ ਮਨ ਕਰਦਾ ਸੀ… ‘ਜੁਆਰ ਦੀ ਲੂਣ ਆਲੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਖਾਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ! ਆਹ ਮੁੰਡੇ ਐਵੇਂ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਕੇ ਲੈ ਆਏ।” ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਇੱਕ ‘ਮਿਸ਼ਨ’ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਹਾਸੋਹੀਣੇ, ਬੇਤੁਕੇ ਅਤੇ ਰੁੱਖੇ ਜਿਹੇ ਜਵਾਬ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਨਿੰਮੋਝੂਣੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲੇ ਬੋਲਾਂ ‘ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਨਿਮੋਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲੇ,…”ਹੈਂਅ!!… ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਆ ਬਾਪੂ? ਲੱਗਦਾ ਇਹਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ! ਮਾਰੋ ਸਾਡੇ ਬੁੜ੍ਹੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ! ਮਰ ਲੈਣ ਦਿਓ ਇਸ ਨਾਸ਼ੁਕਰੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ!” ਸੱਭ ਕੁਝ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਹੁਕਮੇ ਨੂੰ ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਲੱਗਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ, ‘ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ’ ਮੁਕੰਮਲ ਧੁਰ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੱਖਣ, ਸੇਮੇ ਅਤੇ ਰੋਡੇ ਦੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਥਾਪੜਦਿਆਂ ਉਹ ਕਰਨੈਲ ਸਿਹੰ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਬੋਲਿਆ,… “ਮੁੰਡਿਓ!, ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਜਾਓ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰੋ ਕਿ ਇਹ ਬਚ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਗੱਲ ਰਹੀ ਬੰਦੇ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਨਾ-ਮੁਮਕਨ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਦਲਣ ਤਾਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨਾ ਹੀ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ! ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਬੜਾ ਹੌਸਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੇ-ਜਾਗਦੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਹੈ! ਰੱਬ ਭਲੀ ਕਰੇ!!” |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। |
