ਛੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ—ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ, ਕੋਟਕਪੂਰਾ

1. ਗ਼ਜ਼ਲ 

ਧਰਤ  ਤੂੰ  ਸੀ , ਮੈਂ   ਦੁਆਲੇ  ਹੀ  ਤੇਰੇ  ਘੁੰਮਦਾ  ਰਿਹਾ।
ਖ਼ੁਦ  ਲਈ  ਮੈਂ  ਚੰਦ  ਹੋਵਣ  ਦਾ ਭਰਮ  ਕਰਦਾ  ਰਿਹਾ।

ਓੜ  ਕੇ   ਕਾਲੀ   ਘਟਾ  ਦਾ  ਉਹ   ਦੁਪੱਟਾ  ਤੁਰ  ਗਈ,
ਮੇਰਿਆਂ  ਨੈਣਾਂ’ ਚੌਂ ਛਮ-ਛਮ  ਮੇਘਲਾ  ਵਰੵਦਾ  ਰਿਹਾ।

ਰਾਮ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀ ਹੈ ਹੁਣ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮਿਰਗ ਇਕ,
ਉਹ  ਵਿਦੇਸ਼ੀ  ਧਰਤੀਆਂ ’ ਤੇ  ਏਸ  ਨੂੰ  ਲੱਭਦਾ  ਰਿਹਾ।

ਡੁੱਬਿਆ ਮੈਂ  ਸ਼ਹਿਰ  ਦੀ  ਇਸ ਭੀੜ ਦੇ ਸਾਗਰ ‘ਚ ਪਰ,
ਦਿਲ  ਮੇਰੇ  ਦੀ  ਝੀਲ  ਉੱਤੇ  ਪਿੰਡ  ਮੇਰਾ ਤਰਦਾ ਰਿਹਾ।

ਹੈ  ਪਿਆਸਾ  ਇਸ  ਤਰ੍ਹਾਂ, ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਨਦੀਆਂ ਪੀ ਗਿਆ,
ਪਰ   ਸਮੁੰਦਰ   ਫੇਰ  ਵੀ  ਸੀ  ਖ਼ੌਲਦਾ, ਲੁਛਦਾ  ਰਿਹਾ।

ਮੇਰੀਆਂ   ਦੁੱਧ   ਛੱਲੀਆਂ   ਤੇ   ਤੋਤਿਆਂ  ਦੀ   ਨੀਤ  ਹੈ,
ਮੈਂ   ਕਿਨਾਰੇ   ਖੇਤ  ਦੇ   ਲੈ   ਗੋਪੀਆ  ਫਿਰਦਾ   ਰਿਹਾ।

ਉਹ    ਦਿਖਾਏ   ਖ਼ਾਬ    ਸਾਨੂੰ    ਚਾਨਣੀ   ਪ੍ਰਭਾਤ   ਦੇ,
ਦੀਵਿਆਂ  ਦੀ  ਲਾਟ  ਤੋਂ  ਜੋ  ਰਾਤ  ਭਰ  ਡਰਦਾ   ਰਿਹਾ।
**

2. ਗ਼ਜ਼ਲ

ਸਰਕੰਡੇ , ਗੁਲਦਾਨਾਂ   ਵਿੱਚ  ਸਜਾਵਾਂਗੇ,
ਹਰ ਹੀਲੇ ਹੁਣ ਆਪਾਂ,ਮਹਿਕ ਬਚਾਂਵਾਂਗੇ।

ਹੁਣ  ਮਹਿਲਾਂ ਦੇ, ਨਾਸੀਂ  ਧੂੰਆਂ  ਆਵੇਗਾ,
ਢਾਰੇ  ਰਲ ਕੇ ,ਐਸੀ ਅਗਨ  ਧੁਖਾਂਵਾਂਗੇ।

ਤੱਤੀ ਲੂਅ, ਹੁਣ  ‘ਨੇਰੀ  ਬਣ ਕੇ  ਉੱਠੇਗੀ,
ਅੰਬਰ  ਨੂੰ, ਉਸਦੀ  ਔਕਾਤ, ਦਿਖਾਂਵਾਂਗੇ।

ਮਾਰੂਥਲ   ਦਾ  ਰੇਤਾ  ਬਣਗੇ   ਲੋਕਾਂ   ਨੂੰ,
ਵਗਦੀ ਨਦੀ ਦਾ,ਕਲਕਲ ਰਾਗ ਸੁਣਾਂਵਾਂਗੇ,

ਖ਼ੋਰੇ   ਕਿਹੜੇ   ਨਾਂ   ਮਿਲਣੇ   ਨੇ  ਰੁੱਖਾਂ  ਨੂੰ?
ਤਖ਼ਤ  ਕਿਸੇ  ਨੂੰ,  ਤਖ਼ਤਾ ਆਖ ਬੁਲਾਵਾਂਗੇ।
**

3. ਗ਼ਜ਼ਲ

ਮਿਲ ਗਿਆ ਜਦ ਤੂੰ, ਮੈਂ ਸਾਗਰ ਹੋ ਗਿਆ,
ਜਾਂ  ਜੁਦਾ  ਹੋਇਆ, ਮੈਂ  ਪੱਥਰ  ਹੋ  ਗਿਆ।

ਪਾ  ਲਈ , ਅੱਥਰੀ   ਨਦੀ   ਸੰਗ   ਦੋਸਤੀ,
ਰੁੜ  ਗਿਆ,  ਰੇਤੇ   ਬਰਾਬਰ   ਹੋ  ਗਿਆ।

ਧੁਖ   ਰਿਹੈ   ਜੋ    ਦੀਪ,   ਵੰਡੇ    ਕਾਲਖਾਂ,
ਜਗ ਪਿਆ,ਕਣ ਕਣ ਉਜਾਗਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਸ਼ੀਸ਼  ਮਹਿਲਾਂ   ਵਿਚ  ਜੋ  ਬੰਧਕ   ਵੰਝਲੀ,
ਵਿਲਕਣਾ ,ਉਸ  ਦਾ, ਮੁਕੱਦਰ  ਹੋ  ਗਿਆ।

ਖੁਰ  ਗਿਆ, ਉਹ  ਮੋਰ, ਮਿੱਟੀ  ਉਕਰਿਆ,
ਘਰ  ਮੇਰਾ, ਸ਼ੀਸ਼ਾ  ਤੇ  ਮਰਮਰ ਹੋ  ਗਿਆ।

ਝੁਕ ਗਿਆ ਜਦ ਤੋਂ  ਤੇਰੀ  ਸਰਦਲ ਤੇ ਇਹ,
ਦਿਲ  ਮੇਰਾ,  ਮੇਰੇ  ਤੋਂ   ਨਾਬਰ  ਹੋ   ਗਿਆ।

ਤੋਰ    ਕੇ       ਬੱਚੇ      ਵਿਦੇਸ਼ੀਂ      ਸੋਚਦੈਂ,
ਘਰ   ਜਿਵੇਂ   ਕਾਲਾ   ਸਮੁੰਦਰ   ਹੋ  ਗਿਆ।
**

4. ਗ਼ਜ਼ਲ

ਅੰਬਰੀਂ ਉੱਡੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਜਦ ਵੀ,ਸ਼ਿਕਰੇ ਖੰਭ ਖਿਲਾਰ ਮਿਲੇ,
ਤਪਦੀ  ਲੂ   ਤੇ  ਪੈਰੀਂ   ਛੱਲੇ , ਚੋਭਾਂ   ਦੇ   ਉਪਹਾਰ   ਮਿਲੇ।

ਖ਼ਬਰੇ  ਕਿਹੜੇ  ਰਾਜ-ਮਹਿਲ  ਵਿਚ,ਸਾਰੀ ਧੁੱਪ ਲੁਟਾ ਆਵੇ,
ਸਾਡੇ  ਢਾਰਿਆਂ  ਨੂੰ  ਤਾਂ  ਸੂਰਜ,ਹਰਦਮ  ਠੰਡਾ-ਠਾਰ ਮਿਲੇ।

ਜੀਵਨ  ਦੇ  ਮਾਰਗ  ਦਾ ’ਨੇਰਾ, ਜਦ ਵੀ  ਗਹਿਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ,
ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਦਾ ਜਗਮਗ ਜੁਗਨੂੰ,ਇਕਦਮ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਮਿਲੇ।

ਉਮਰਾਂ ਦੀ ਆਥਣ ਵਿਚ  ਘੁਲ  ਕੇ ਸਾਰੇ  ਰੰਗ ਗੁਆਚ ਗਏ,
ਤੇਰੀ   ਚੁੰਨ੍ਹੀ   ਨਾਲ  ਮਿਲੇ  ਜੋ , ਮੈਨੂੰ  ਨਾ  ਦਸਤਾਰ   ਮਿਲੇ।

ਉਸ ਦਾ ਵਹਿਣ  ਸੁਖਾਲਾ  ਹੋਵੇ, ਖੁਰਦਾ  ਹਾਂ  ਮੈਂ   ਏਸ  ਲਈ ,
ਮੈਂ  ਰੇਤਾ  ਹਾਂ, ਇੱਕ  ਨਦੀ  ਨੂੰ, ਚਾਹੁੰਦਾ  ਹਾਂ ਵਿਸਥਾਰ  ਮਿਲੇ।

ਛੇਤੀ  ਦੇ  ਵਿਚ  ਬੱਚੇ, ਸਾਡੇ  ਕੋਲ  ਖੜ੍ਹਨ  ਦੀ  ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ,
ਚੜ੍ਹਦੀ  ਉਮਰੇ  ਚਾਹੁੰਦੇ  ਸਾਂ  ਕਿ ,ਜੀਵਨ  ਨੂੰ ਰਫ਼ਤਾਰ ਮਿਲੇ।

ਤੇਰੇ  ਦਰ  ਦੀ , ਮੇਰੇ  ਘਰ  ਤੋਂ  ਆਖਿਰ  ਕਿੰਨੀ   ਦੂਰੀ   ਹੈ?
ਤੇਰੇ   ਘਰ   ਦੇ   ਰਸਤੇ  ਅੰਦਰ , ਸੌ  ਸੌ  ਪਹਿਰੇਦਾਰ  ਮਿਲੇ।

ਤਪਦੇ  ਹੋਏ  ਮਾਰੂਥਲ ‘ ਤੇ , ਛਿਟ  ਪੁਟ  ਬੱਦਲੀ  ਬਰਸੀ  ਹੈ,
ਬੰਦਿਆਂ  ਦੇ  ਜੰਗਲ  ਵਿਚ  ਟਾਂਵੇ, ਰੁੱਖਾਂ ਜਹੇ ਕਿਰਦਾਰ ਮਿਲੇ।
**

5. ਗ਼ਜ਼ਲ

ਸਸਤੇ  ਲੋਕਾਂ  ਨੂੰ, ਇਹ  ਮਹਿੰਗੇ  ਸੁਪਨੇ ,ਵੇਚ  ਕੇ  ਆਏ  ਨੇ।
ਬਦਲੇ  ਦੇ  ਵਿੱਚ, ਦਿਲ-ਪੈਰਾਂ ਦੇ,  ਛਾਲੇ  ਖੱਟ  ਲਿਆਏ  ਨੇ

ਖਾਲੀ  ਅੰਬਰ, ਨੰਗੀ  ਧੁੱਪ , ਲੋਹੇ  ਦੇ  ਰੁੱਖਾਂ  ਦੀ   ਛਾਂ   ਸੀ,
ਪੱਥਰ  ਦੇ  ਪੈਰਾਂ  ਸੰਗ  ਲੋਕਾਂ, ਫਿਰ  ਵੀ  ਪੰਧ   ਮੁਕਾਏ  ਨੇ।

ਰਾਹਾਂ  ਸ਼ਗਨ ਮਨਾਏ  ਰਲ,ਜਦ  ਖੇਤੀਂ  ਫ਼ਸਲ ਜੁਆਨ ਹੋਈ,
ਇਸ  ਦੀ  ਡੋਲੀ   ਲੁੱਟਣ  ਖਾਤਰ , ਸ਼ਾਹਾਂ  ਜੁੱਟ  ਬਨਾਏ  ਨੇ।

ਖੌਰ,  ਕਿਹੜੇ   ਬੰਦੇ   ਅੰਦਰ,  ਕਿਹੜਾ   ਜੰਤੂ  ਜਾਗ  ਪਵੇ!
ਹੌਲੀ   ਹੌਲੀ   ਸ਼ਹਿਰਾਂ  ਨੇ ,  ਜੰਗਲ  ਦੇ   ਰੂਪ   ਵਟਾਏ   ਨੇ।

ਖੁਸ਼ਕ ਨਦੀ ਦਾ ਬਰਬਰ ਰੇਤਾ,ਹਿਰਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਫੈਲ ਗਿਆ,
ਮੋਹ  ਤੇਹ  ਦੀਆਂ  ਛੱਲਾਂ  ਦੇ ਬਿਨ, ਸਭ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕੁਮਲਾਏ  ਨੇ।

ਕਦ  ਚਾਨਣ  ਦਾ  ਚੂੜਾ  ਪਾ  ਕੇ, ਉੱਤਰੇਗੀ  ਪਰਭਾਤ  ਕੋਈ,
ਇਸ  ਬਸਤੀ  ਦੇ  ਹਰ  ਕੋਨੇ  ਵਿਚ , ਘੁੱਪ  ਹਨੇਰੇ  ਛਾਏ  ਨੇ।

ਸੂਰਜ , ਅੰਬਰ , ਚੰਨ , ਸਿਤਾਰੇ , ਹੱਸ ਹੱਸ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ,
ਕਿ   ਬੰਦੇ  ਨੇ   ਧਰਤੀ   ਉੱਤੇ , ਕੀ   ਕੀ   ਚੰਨ   ਚੜ੍ਹਾਏ   ਨੇ।
**

6. ਗ਼ਜ਼ਲ

ਲੱਖ ਭਵੇਂ ਤੂੰ ਕੈਦ ਕਰੀ ਜਾਹ,ਵਲਗਣ ਵਿੱਚ ਗੁਲਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ।
ਪੌਣ ਦੇ ਮੋਢੀਂ ,ਚੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹ ਮਹਿਕਾਂ ,ਟੱਪ ਅਉਣਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਨੂੰ।

ਇਸ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ,ਆਪੋ ਅਪਣਾ ਸਿਰ ਵਾਰਨਗੇ,
ਹਲਕੇ  ਵਿੱਚ  ਤੂੰ  ਨਾ ਲੈ  ਬੈਠੀਂ ,ਨਾਟਕ  ਦੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ।

ਆਪੋ ਅਪਣਾ ਨਾਂ  ਲਿਖੀਏ,ਚਲ ਹੁਣ ਪੀਲੇ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ,
ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਯਾਦ-ਪੱਤਰ ਇਕ ,ਲੰਘ ਚੁੱਕੀਆਂ ਬਹਾਰਾਂ ਨੂੰ।

ਸਾਰੇ  ਰੁੱਖ  ਹੁਣ  ਏਥੋਂ  ਦੇ, ਅਪਣੀ ਛਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਮੰਗਦੇ ਨੇ,
ਜੰਗਲ਼  ਨੇ  ਕੀ  ਸੱਦਾ  ਦਿੱਤਾ,ਸ਼ਹਿਰ ਦਿਆਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ  ਨੂੰ।

ਮੈਂ  ਤਪ ਕੇ  ਵੀ ਇਸ  ਦੇ  ਅੰਦਰ, ਫੇਰ ਹਰਾ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗਾ ,
ਜਿੰਨਾਂ  ਚਾਹੇ   ਫੂਕਾਂ  ਮਾਰੀ,  ਭੱਠੀ   ਦੇ  ਅੰਗਿਆਰਾਂ   ਨੂੰ।

ਗਾਨੀ  ਵਾਲੇ  ਡੱਡੂ  ਰਲ  ਕੇ ,ਟੋਭੇ  ਟਰ  ਟਰ  ਕਰ  ਲੈਂਦੇ,
ਉਹ ਨਾ ਜਾਨਣ,ਸਾਗਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰਾਂ ਨੂੰ।

ਖੇਤਾਂ, ਬੰਨਿਆਂ ,ਰਾਹਾਂ ਅੰਦਰ,ਐਸਾ ਚਾਨਣ ਬੀਜ਼ ਦਈਏ,
ਜਿਹੜਾ   ਘੱਟੇ    ਰੋਲ  ਦਏ,’  ਨੇਰੇ    ਦੇ   ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ  ਨੂੰ।
***

ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ,ਕੋਟਕਪੂਰਾ
98155 30990
**
12 ਅਕਾੂਬਰ 2021