by  ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਜੁਝਾਰੂ ਲੇਖਕ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਅੱਜ ਸਵੇਰੇ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਏ।
ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੰਚ ’ਤੇ ਜੁਝਾਰੂਪਨ ਦੀ ਉਹ ਅਦਭੁਤ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਉਹ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਜਾਗਰਤੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਉਸ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੰਚ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਸਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਹਿਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜਨ ਜਾਗਰਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹਾਂ ਤੱਕ ਇਸ ਨੂੰ ਲੜਿਆ। ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਖਰੀ ਚਿਣਗ ਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖੜੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਅਸਲ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਰੇ ਦੇ ਜਿਸ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਮੈਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਪਏ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਲੋਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸੱਚ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਦਰ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਉੱਚੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਪੁੱਤਰ ਵਜੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇੰਕਲਾਬ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੇ ਧਮਾਲ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਗੀਤ ਹੋਕਾ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਲਿਤ ਤੇ ਪਿਛੜੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਲੜਾਕੂ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਜਗਾਇਆ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਨਾਵਲ” ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ”, ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਾਵਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਜਿਉਣ ਦੇ ਜੁਗਾੜ ਵਿੱਚ ਜੀਅ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪਹਿਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਲੇਖਕ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੇ ਇਸ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਸਾਧਾਰਨ ਯੋਧੇ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕਲਾਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਗਰਜਦਾ ਸੀ। 13 ਅਪਰੈਲ 1945 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਹਿਰਾਜ, ਰਾਮਪੁਰਾ, ਬਠਿੰਡਾ ਨੇੜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਦੇ ਵੀ ਏਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਵਿਲੱਖਣ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਲੜਾਕੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੱਠਵਾਂ ਦਹਾਕਾ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ 78 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ। ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਸੰਗਤੀਆਂ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਕੜਕੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਬਾਰੇ ਕੌਣ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭੇਡਾਂ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਬੱਚਾ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਹਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਨਛੁਏ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਬਾਰੂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਹਾਂ, ਇਹ ਮੈਂ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਨਯੋਗ ਹਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਸਤਵਰਗ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਅਮਰ ਕੌਰ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬਾਰੂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਜੇ.ਬੀ.ਟੀ. ਦਾ ਕੋਰਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1964 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕ-ਪੱਖੀ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਰੱਖਿਆ। ਜਨਤਕ ਜਾਗਰਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਚੱਲਣਾ. ਬਾਰੂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਕਈ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਨ। ਇਹ 1975 ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ। ਬਾਰੂ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਲੇਖਕ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਰੂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਚੰਨੋ ਜਾਗ ਰਹੀ ਆ’ ਇੱਥੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਾਰੂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਸਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਬਾਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਸਟੇਜ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਤਜ਼ਰਬੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਬਾਰੂ ਉਸ ਤਹਿਰੀਰ ਅਤੇ ਉਸ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦਾ ਆਗੂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵਾਕਿਆ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਿਨਾਰ ਨਾਂ ਦਾ ਮਾਸਿਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਹੇਮ ਜੋਤੀ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਯਾਦ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਰੂ ਅਤੇ ਮੈਂ 1970 ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਪੰਨੇ ‘ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਸਾਂ । 1971 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਬਾਰੂ ਨੇ ਕਿਰਤੀ ਕਿੱਸਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੀਰਤੀ ਯੁੱਗ ਵਰਗੇ ਰਸਾਲੇ ਕੱਢੇ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਡੱਕ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਬਾਰੂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦਿਆਂ ਬਾਰੂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਵਰਗ ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਲਿਖਤਾਂ ਹੇਮ ਜੋਯਤੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਨਾਵਲ ਲਹੂ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ, ਨਿੱਘੀ ਬੁੱਕਲ , ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤੇ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਦਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਕੇ ਨਵੀਂ ਸਨਸਨੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਮੈਨੂੰ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਲਿਖਤਾਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੋ ਦੂਰ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੇ ਕਈ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਵਲ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਛੋਟੇ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸੀ, ਉਸ ਲਹਿਰ ਤੋਂ, ਇਹ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪੰਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣਾ ਪਿਆ। ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਵਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ 2020 ਤੱਕ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾਸਿਕ ਪੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਅਜ਼ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਕਈ ਸੰਪਾਦਕੀ ਬੋਰਡਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੰਡ ਲਹਿਰ, ਸਮਕਾਲੀ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮਸ਼ਾਲ ਆਦਿ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ । ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਬਾਰੂ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਇਜਾਰੇਦਾਰੀ ਨਾਲ ਲੜ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਰਚੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸੀ । ਉਸਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਕੁਲ ਹਿੰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਲੀਗ ਅਤੇ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਸੈਕਟਰ 10 ਦੀ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਰਵਾਰਾ ਰਾਓ ਨੇ ਲੋਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਨੇ ਵੀ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਸ਼ਣ ਸੀ। ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਗਮ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਬੁਲਾਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ ਉਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੀਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਰਹਿਣਗੇ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ, ਕਿਰਤੀ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਸੱਭਿਅਕ ਮੰਚ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਦੂ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਣਖ ਨਾਲ ਜੀਉਣਾ ਚੁੰਹੁਦੇ ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੀਤ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਟਾਲ-ਮਟੋਲ ਕਰ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੀਤ ਹੈ, ਤੁਹਾਡੇ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਤਵਰਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਤਾਰਾ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ,ਪਰ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ। ਬਾਰੂ ਸਤਵਰਗ ਤਾਂ ਚਲੇ ਗਏ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਬਦ ਜੁਝਾਰੂ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿਣਗੇ। |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। |
About the author
ਪ੍ਰੋ. ਡਾ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ ਰੱਤੂ
ਪ੍ਰੋ. ਡਾ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ ਰੱਤੂ
(ਲੇਖਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ)
ਮੋਬਾਈਲ : 94787-30156
