ਬਜੁਰਗ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ..! ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ..!!– ਸ਼ਿਵਚਰਨ ਜੱਗੀ ਕੁੱਸਾ |
ਬਾਬਾ ਘੜ੍ਹੰਮ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪੈਂਤੀ ਸਾਲ ਵਲਾਇਤ ਵਿਚ ‘ਤਪੱਸਿਆ’ ਕੀਤੀ। ਫ਼ਾਉਂਡਰੀਆਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਲੱਕੜ ਦੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਫ਼ੱਟੇ ਚੁੱਕੇ। ਗੱਲ ਕੀ ਹਰ ਕੁੱਤਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਬਾਬਾ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਲੱਗੀ ਬੁਰੀ ‘ਲੱਤ’ ਤੋਂ ਖਹਿੜ੍ਹਾ ਨਾ ਛੁਡਾ ਸਕਿਆ। ਪਿੰਡ ਹੁੰਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜੁਆਨੀ ਵਿਚ, ਮੁੰਡਿਆਂ ਖੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਸੱਥ ਵਿਚ ਬੈਠ ਇਸ਼ਕ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ‘ਚਿੱਠੇ’ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮੂੰਹ-ਜੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਸੀ। ਵਲਾਇਤ ਪਹੁੰਚ ਬਾਬਾ ਚਿੱਠਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਤਾਂ ‘ਨੰਗ’ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਆਪਣੀ ਰੱਸਾ ਚੱਬਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਹਰ ਛਪਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਹਫ਼ਤਾਵਰ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਕਾਲਜਾ ਧਾਫੜ ਲੈਂਦਾ। ਜਦ ‘ਤੱਤੀਆਂ’ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੋਂ ਮਨ ਅੱਕ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਆਪ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਤੁੱਕਬੰਦੀ ਕਰ ਕੇ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਝਰੀਟ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।
ਪੈਂਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਬਾਬੇ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੱਲਿਓਂ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਅਤੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰਾਂ ਦੇ ਛਿੱਤਰ ਚੱਟ ਕੇ ਛਪਵਾਈਆਂ। ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਤਿੰਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਪਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਸਮਝ, ਕੋਹੜ ਕਿਰਲੇ ਵਾਂਗ ਆਕੜਿਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਕਿਸੇ ਕਵੀ-ਦਰਬਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਦਾ-ਪੱਤਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮੂਲੀ ਵਰਗੀ ਧੌਣ ਗੰਧਾਲੇ ਵਾਂਗ ਤਣ ਜਾਂਦੀ। ਕਵੀ-ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰਿੜਕਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਨੀਯਤ ਦਿਨ ਤੱਕ ਵਿਚਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਮਿੱਝ ਕੱਢ ਕੇ ਹੱਟਦਾ। ਕਵੀ-ਦਰਬਾਰ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਬਾਬਾ ਆਪਣੀ ਮੁਰੱਬੇਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਦਾਹੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸੇਫ਼ਟੀ ਨਾਲ ਕਈ-ਕਈ ਵਾਰ ਝਰੀਟਦਾ ਅਤੇ ਕਾਟੋ ਦੀ ਪੂਛ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਸੋ ਲਾ ਕੇ ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਸੂਲ ਵਾਂਗ ਤਿੱਖੀਆਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਕਦੀ ਫ਼ਿਕਸੋ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੁੱਛਾਂ ਪੰਜਾਲੀ ਦੀਆਂ ਅਰਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਆਪਣੀ ਤਪੱਸਿਆ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲੈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ‘ਪੈਨਸ਼ਨ’ ਹੋਏ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦਾ ਹਰ ਤੀਜੇ ਮਹੀਨੇ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਇਆ ਕਰੇ? ਨਾਲੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਕਤ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰੇਗਾ, ਨਾਲੇ ਮੇਰੀ ਰਾਲ-ਬੋਲ ਬਣੀ ਰਿਹਾ ਕਰੂ! ਇੱਕ ਮੋਰੀ ਦੋ ਡਾਕੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕ ਬੁਲਾ ਕੇ ਵੀ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ? ਪਰ ਫਿਰ ਬਾਬੇ ਦੇ ਮਨ ਨੇ ਦਲੀਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਕੋਲ ਹੋਰ ਬਥੇਰ੍ਹੇ ਕਾਰਜ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ: ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਮਾਰਨੇ, ਬਰੈੱਡਾਂ ‘ਤੇ ਆਇਓਡੈਕਸ ਲਾ ਕੇ ਛਕਣਾ, ਬੱਸ ਸਟੈਂਡਾਂ ‘ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਤੱਤੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ, ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਜਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣੇ, ਐਮ ਏ ਬੀ ਐੱਡਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਲਰਕੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਧੱਕੇ ਖਾਣੇ, ਨੌਕਰੀ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰਕੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਖਹਿਣਾ… ਆਦਿ! ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਸਮਾਂ ਧੱਕਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਸੁੱਕੇ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਬਜੁਰਗ ਲੇਖਕ ਪਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੰਨ ਖੱਟਿਆ ਜਾਵੇ। ਨਾਲੇ ਪੁੰਨ ਨਾਲੇ ਫ਼ਲੀਆਂ! ਕੁਝ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਤੋਰੇ ਫੇਰੇ ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਨੇ “ਬਜੁਰਗ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ” ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਖੇਤਾ ਸਿੰਘ ‘ਪੋਰ’ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ‘ਦਰਵੇਸ਼’ ਨੂੰ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਘੜ੍ਹੀਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸਲਾਹਕਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਤੂਫ਼ਾਨੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ-ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਤੇਜ ਪਟੋਲ੍ਹੇ ਵਾਲਾ, ਟਾਬੂ ਸਿੰਘ ਦਸ਼ਾ, ਸਾਗਰ ਸਿੰਘ ਲਾਟਕੱਢ ਅਤੇ ਬਸੰਤਰ ਸਿੰਘ ਬੱਤੀ ਉਗੀਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਬਜ਼ਿਦ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਬਾ ਇਹਨਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਵਲਾਇਤ ਵਿਚ ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ! ਬਾਬੇ ਦੀ ਜੁਆਕਾਂ ਵਾਲੀ ‘ਰਿਹਾੜ੍ਹ’ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣਾ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਮੁਕੱਰਰ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਤਾਰੀਖ਼ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਬਜੁਰਗ ਲੇਖਕ ਬਾਬੇ ਦੇ ਘਰੇ ਮੱਕੀ ਦੇ ਗੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਆ ਡਿੱਗੇ। ਉਹ ਮਾੜੇ ਗੱਡੇ ਵਾਂਗ ਚੂਕ ਜਿਹੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਮਾਂ ਸੀ, ਕਿਸੇ ਦਾ ਲੱਕ ਨਹੀਂ ਹਿਲਦਾ ਸੀ, ਕੋਈ ਗਠੀਏ ਦਾ ਮਰੀਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤਕ-ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹੀ ਕੁਝ ਤਾਂ ਖੱਟਿਆ ਸੀ। ਨੰਗਪੁਣੇ ਦੀ ਨੇਕ-ਨਾਮੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਿਖਣ ਦੇ ਹੁਨਰ ਕਾਰਨ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ਬਾਬੇ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਡਹੇ ਮੰਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਪੈਂਚਰ ਜਿਹੇ ਹੋਏ ਪਏ ਸਨ। ਬਾਬੇ ਦਾ ਘਰ, ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦਾ ਘਰ ਨਹੀਂ, ਕਿਸੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਬਾਬੇ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਮਜ੍ਹਬਣ ਬੀਬੀ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦ ਉਹ ਚਾਹ ਫੜਾਉਣ ਆਈ ਤਾਂ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਘੜ੍ਹੀਸਵਾਲ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਪੈਂਦੀ ਸੱਟੇ ਹੀ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, “ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਹਿਬ ਇਹ ਬੀਬੀ ਆਪਣੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਹੈ?” ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਮ ਰੇਲ ਦੇ ਸਿਗਨਲ ਵਾਂਗ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ:
|
*****
ਟਿੱਪਣੀ : ਇਹ ਰਚਨਾ ‘‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਵੈਬਸਾਈਟ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਾਈਲਾਂ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ’ਲਿਖਾਰੀ.ਨੈੱਟ ‘ਤੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ।—ਲਿਖਾਰੀ (ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪਿਆ 9 ਮਈ 2009) *** |