by |
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਾਹਰਾ ਤੇ ਬਾਤਨੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆਂਦਾ,ਉਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਸੰਭਵ ਵੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ,ਤਾਂ ਇੱਕ ਤੇਜਸਵੀ ਤੇ ਜਲਾਲ ਭਰਿਆ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ, ਜੁਲਮ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਰਥੱਲੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਨੀਤੀਵਾਨ ,ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜਿਹਨ ਵਿੱਚ ਉਤਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲੌਅ ਅਤੇ ਲਾਲੀ ਭਰੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਤੇਜ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਰੱਤਿਆ ਅਤੇ ਰਹਿਮ ਭਰਿਆ ਦਿਲ, ਕੋਮਲ ਤੇ ਸੂਖਮ ਹਿਰਦਾ ਅਤੇ ਕਾਵਿਮਈ-ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਰੂਹ “ਸੂਖਮ” ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਦਮ ਨਜਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ।ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਬ੍ਰਿਛ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਸਾਨੂੰ ਨਜਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ,ਪਰ ਬ੍ਰਿਛ ਦੇ ਨਜਰ ਆਉਂਦੇ ਤਣੇ,ਟਾਹਣ,ਪੱਤੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਫਲ ਸਭ ਦੀ ਹੋਂਦ ਇਸ ਜੜ੍ਹ ਕਰਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ,ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸੰਤ ਰੂਪ, ਦਰਵੇਸ਼ ਰੂਪ,ਗੁਰੁ ਰੂਪ, ਭਗਤ ਰੂਪ,ਗਿਆਨ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਾਲਾ ਰੂਪ ਉਹ ਜੜ੍ਹ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ, ਪੱਤਿਆਂ, ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਹਥਲੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਰੂਪ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ’ ਅਤੇ ‘ਬਾਦਸਾਹ-ਦਰਵੇਸ਼’ ਆਖ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ‘ਸੰਤ’ ਅਤੇ ‘ਦਰਵੇਸ਼’ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਸੁਕਰਾਤ ਅਨੁਸਾਰ, “Before discussing, It is necessary to define your terms”. ਇਸ ਲਈ ‘ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਸੰਤ’ ਅਤੇ ‘ਦਰਵੇਸ਼’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਾਂਗੇ। ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਮਹਾਨਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਹਨ — ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਤ ਕੌਣ ਹੈ — * ਸੋਈ ਸੰਤ ਜਿ ਭਾਵੈ ਰਾਮ ।। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਵੇਸ਼ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੇਖੋ ਜਰਾ : ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦਰਵੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਾਮ-ਰੱਤੀ ਰੂਹ ਲਈ, ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ, ਊਚ- ਨੀਚ ਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਉਪਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਜੋ ਦੁਨਿਆਵੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋੰ ਅਤੇ ਮੋਹ ਤੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਗ ਚੁੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਇਨਸਾਨ ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਇਨਸਾਨ ਨਜਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ,ਸਭ ਦੁਨੀਆਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ: ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਗੁਰੂ ਹੈ ਨਾਨਕ ਭੇਦੁ ਨ ਭਾਈ ।। ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਭੀਏ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਤ ਰੂਪ ਦੀਆਂ ਝਲਕਾਂ:-ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਮਾਤਰ ਕਰਾਂਗੇ, ਜਿਨਾਂ ‘ਚੋਂ ਉਨਾਂ ਦੀ ਦਰਵੇਸ਼ੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਦੇ ਝਲਕਾਰੇ ਵਜਦੇ ਹਨ:- * ਬਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਭੀਖਣ-ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਕੁੱਜੀਆਂ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਣੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਵੱਸੀ ਧਾਰਮਿਕ-ਬਰਾਬਰਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਜਹਬੀ –ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਸੀ। ਕਰਤੇ ਕੀ ਮਿਤ ਕਰਤਾ ਜਾਣੈ ਕੈ ਜਾਣੈ ਗੁਰ ਸੂਰਾ। ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਰਾਜਗੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਗਲਤ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਅਨਰਥ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਅਰਥ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਕਰਤੇ ਦੀ ਮਿਤ ਤਾਂ ਕਰਤਾ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਏ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਸੋਝੀ ਹੈ ?? ਜਦ ਕਿ ਕੈ ਉਚਾਰਨ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਠੀਕ ਅਰਥ ਬਣਨਗੇ- ਕਿ ਕਰਤੇ ਦੀ ਮਿਤ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਰਤਾ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਸੂਰਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰਸਿਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਸਲ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਬਿਤਾਉਣ। ਦਾਨੇ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਦਰਵੇਸਾਵੀ ਸੁਭਾਅ:- ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ :-ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਅਭਿੱਜ ਰਹੇ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਿਸਾਲ ਆਪ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕੁਰਬਾਨੀ ਲਈ ਤੋਰਿਆ। ਫਿਰ, ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਤੋਰੇ। ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋਈ। ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਤਾ ਵੀ ਮਲਾਲ ਜਾਂ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਕੋਈ ਰੇਖਾ ਗੁਰੁ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਈ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਮਾਨਤ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਵੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਸਬਰ-ਸ਼ੁਕਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਿਰਫ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਸਮਝ ਚੁੱਕੀ ਦਰਵੇਸ਼ ਰੂਹ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਬਜਾਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਜਾਹੋ-ਜਲਾਲ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਤਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪਿਆਰਨਾ ਕਦੇ ਵੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਦੈਵੀ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਵਿੱਚ ਸਰਸ਼ਾਰ ਆਤਮਾ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਤ ਰੂਪ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ :- ਭਾਵੇਂ ਦਸਮ ਗਰੰਥ ਦੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਅਜੇ ਇੱਕ ਮੱਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕੁਝ ਬਾਣੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਕਾਫੀ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਆਸ਼ਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਲਾਅ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਫੁਰਮਾਨ “ਸਾਂਝ ਕਰੀਜੈ ਗੁਣਹ ਕੇਰੀ, ਛੋਡਿ ਅਵਗੁਣਿ ਚਲੀਐ” ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਕਹਾ ਭਯੋ ਜੋ ਦੋਊ ਲੋਚਨ ਮੂੰਦ ਕੈ ਇਸੇ ਤਰਾਂ 33 ਸਵਈਏ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਹਿਮਾਂ ਭਰਮਾਂ ਅਤੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ-ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਹੀ ਸਿਫਤ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਬਿਆਨ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਕੋਊ ਭਇਓ ਮੁੰਡੀਆ ਸੰਨਿਆਸੀ ਕੋਈ ਜੋਗੀ ਭਇਓ, ਨਿਜ ਨਾਰੀ ਕੇ ਸਾਥ ਨੇਹੁ ਤੁਮ ਨਿਤ ਬਢੈਯਹੁ ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਰਾਗਮਈ ਬਾਣੀ ਸੰਗੀਤਕ ਠਹਿਰਾਅ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਛੋੜੇ ਆਦਿ ਦੇ ਭਾਵ ਬਿਆਨਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ: * ਮਿਤ੍ਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਹਾਲੁ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ।। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ — ਜਫਰਨਾਮਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਉਸਤਤਿ, ਅੋਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ, ਉਸ ਦੇ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਤੋਂ ਡਿਗਣ ਦਾ ਜਿਕਰ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ, ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਤਾ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਾਇਜ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈ: ਚੂ ਕਾਰ ਅਜ਼ ਹਮਹ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜਸ਼ਤ ।। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ 52 ਹੁਕਮਨਾਮੇ :-ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ 52 ਬਚਨ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੰਦੇੜ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਹੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਵੇਸ਼ ਤਬੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ :- ਕਿਰਤ ਧਰਮ ਦੀ ਕਰਨੀ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਾਰੇ ਦੋ ਭੁਲੇਖੇ :- ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਾਰੇ ਦੋ ਭੁਲੇਖੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਸਲੋਕ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਵਾਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਤਾਂ ਇਸ ਜਵਾਬ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦੇਣ ਦਾ ਮਾਪਦੰਡ ਤੱਕ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਦੂਸਰਾ ਸਲੋਕ ਇੰਝ ਹੈ – ਸਾਡਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਪ ਹੀ ਸਵਾਲ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਲਿਖਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਿਖਤ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਚ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਤ(ਜੇ ਉਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੈ) ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੱਖ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਆਖ ਕੇ ਸੀਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਵਾ ਸਕਦੇ। ਸੋ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ। ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਸੰਪਾਦਕੀ ਹੱਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਲੋੜ ਪਈ ਹੈ, ਵੱਖਰਾ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਸਲੋਕ ਤਾਂ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੂਲ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਜੀ ਵਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਜਾਣਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਦੂਸਰੀ ਗੱਲ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜੀ ਨੇ ਉਚੇਚਾ ਫੁੱਟਨੋਟ ਦੇ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਨ– ਸੋ ਇਹ ਭੁਲੇਖੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਆਖਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚਲਦੀ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਨਿਰਾਲੇ ਕਦਮ :- ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਜ ਅਜਿਹੇ ਹਨ,ਜਿਹੜੇ ਨਾ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ।ਇਹ ਹਨ :- ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਚੋਣ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ–“ ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ।ਸਿਰਿ ਧਰਿ 2. ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਥਾਪਣਾ- ਕੀ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਚੋਜੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ‘ਚੋਂ ਇੱਕ ਦੈਵੀ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਨੂਰ ਦੇ ਝਲਕਾਰੇ ਨਹੀਂ ਵੱਜਦੇ ??? ਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਬਾਬ ਅੱਜ ਵੀ “ਤੂ ਹੀ, ਤੂ ਹੀ “ ਦਾ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਅਲਾਪਦੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ? ਆਓ ਇਸ ਸੰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮ, ਵੈਰਾਗ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਿੱਖੀਏ ਅਤੇ “ਜਮੀ-ਜਮਾਂ ਵਿਖੇ ਵੱਸਦੀ ਸਮਸਤ ਏਕ ਜੋਤਿ” ਨਾਲ ਜੁੜੀਏ। |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। |
ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 'ਰੁਪਾਲ'
-ਲੈਕਚਰਾਰ ਅਰਥ-ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ,
ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ,
ਕਟਾਣੀ ਕਲਾਂ( ਲੁਧਿਆਣਾ)-141113
+91 9814715796
