by  ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਇਤਹਾਸਿਕ ਕਿਲ੍ਹੇ ਮੌਜ਼ੂਦ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਆਪਾਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਮੀਲ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੋਲਾ ਕੋਂਡਾ (ਤੇਲੁਗੂ: ਸੇਫਰਡਜ ਹਿੱਲ) ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਗੋਲ ਪਹਾੜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵਾਰੰਗਲ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਾਹਮਣੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦਨਗਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਸੰਨ 1512 ਈ: ਵਿਚ ਇਹ ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ ਮੌਜੂਦਾ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ 1687 ਈ. ਵਿਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਇਹ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਦੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਅੱਠ ਦਰਵਾਜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਤਿੰਨ ਮੀਲ ਲੰਬੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਰਕਾਂ ਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਐਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਖਜਾਨੇ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਵਿੱਚ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (6.2 ਮੀਲ) ਲੰਬੀ ਬਾਹਰੀ ਕੰਧ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 87 ਅਰਧ-ਗੋਲਾਕਾਰ ਬੁਰਜ ਹਨ (ਕੁਝ ਅਜੇ ਵੀ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ), ਅੱਠ ਦਰਵਾਜੇ ਅਤੇ ਚਾਰ ਡਰਾਅਬ੍ਰਿਜਾਂ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਵੱਖਰੇ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਕਈ ਸ਼ਾਹੀ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਅਤੇ ਹਾਲ, ਮੰਦਿਰ, ਮਸਜਿਦਾਂ, ਤਬੇਲੇ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਨੀਵਾਂ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਫਤਿਹ ਦਰਵਾਜਾ (ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ, ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਜੇਤੂ ਫੌਜ ਦੇ ਇਸ ਗੇਟ ਰਾਹੀਂ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਦੁਆਰਾ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰੀ ਘੇਰਾ ਹੈ। ਕੋਨਾ ਫਤਿਹ ਦਰਵਾਜਾ, ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ’ਤੇ ਗੁੰਬਦ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਬਿੰਦੂ ’ਤੇ ਹੱਥ ਦੀ ਤਾੜੀ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਉਹ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਬਿੰਦੂ ‘ਬਾਲਾ ਹਿਸਾਰ’ ’ਤੇ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਚੇਤਾਵਨੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਬਾਲਾ ਹਿਸਾਰ ਗੇਟ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੁਕੀਲੀ ਕਤਾਰ ਹੈ ਜੋ ਸਕਰੋਲ ਵਰਕ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਪੈਂਡਰੇਲ ਵਿੱਚ ਜਾਲੀ ਤੇ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਗੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਜਾਵਟੀ ਪੂਛ ਵਾਲੇ ਮੋਰ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਜਾਵਟੀ ਤੀਰ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਬਲਾਕ ਲਿੰਟਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਿਸਕ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਯਲਿਸ ਨੂੰ ਉੱਕਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੋਰ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਡਿਜਾਈਨ ਹਿੰਦੂ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਖਾਸ ਹੈ ਜੋ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮੂਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (1.2 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ, ਕਾਫਲੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਟੋਲੀ ਮਸਜਿਦ, ਅਬਦੁੱਲਾ ਕੁਤਬ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਮੀਰ ਮੂਸਾ ਖਾਨ ਮਹਲਦਾਰ ਦੁਆਰਾ 1671 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਕਮਾਨ ਹਨ, ਹਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸਪੈਂਡਰੇਲ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦਾ ਤਗਮਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਕਤਾਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਚੌੜੀ ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਜਾਵਟੀ ਹੈ। ਅੰਦਰਲੀ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਦੋ ਹਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਟਰਾਂਸਵਰਸ ਬਾਹਰੀ ਹਾਲ ਤੇ ਇੱਕ ਅੰਦਰਲਾ ਹਾਲ ਤੀਹਰੀ ਕਮਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਸੁਰੰਗ ਹੈ ਜੋ ਦਰਬਾਰ ਹਾਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਵੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਕਬਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਕੰਧ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (0.62 ਮੀਲ) ਸਥਿਤ ਹਨ। ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਬਾਗਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰਮੀਨਾਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਸੁਰੰਗ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੰਡਪ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ’ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਕਾਫੀ ਪਥਰੀਲੀ ਹੈ। ਕਾਲਾ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜਾ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਸੀ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਵਿੱਚ ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਵੰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। 62 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅਰਸੇ ਵਿੱਚ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੌਜੂਦਾ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਕਿਲ੍ਹਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਲਗਭਗ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (3.1 ਮੀਲ) ਸੀ, ਇਹ 1590 ਤੱਕ ਕੁਤਬਸਾਹੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀਆਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ 7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (4.3 ਮੀਲ) ਬਾਹਰੀ ਕੰਧ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਦੀ ਸੀ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖਾਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਲੂਰ ਖਾਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ, ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹੀਰੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਹੀਰੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸਹੂਰ ਹੀਰੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਹੀਣ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ (ਹੁਣ ਮਲਕੀਅਤ ਹੈ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਦੀ), ਨੀਲੀ ਹੋਪ (ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ), ਗੁਲਾਬੀ ਦਰਿਆ-ਏ-ਨੂਰ (ਇਰਾਨ), ਸਫੈਦ ਰੀਜੈਂਟ (ਫਰਾਂਸ), ਡ੍ਰੈਸਡਨ ਗ੍ਰੀਨ (ਜਰਮਨੀ) ਅਤੇ ਬੇਰੰਗ ਓਰਲੋਵ (ਰੂਸ), ਨਿਜਾਮ ਅਤੇ ਜੈਕਬ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੁਣ ਗੁੰਮ ਹੋਏ ਹੀਰੇ ਫਲੋਰੇਂਟਾਈਨ ਯੈਲੋ, ਅਕਬਰ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਮੁਗਲ। ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਕਪਾਹ ਬੁਣਾਈ ਉਦਯੋਗ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਘਰੇਲੂ ਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਖਪਤ ਲਈ ਕਪਾਹ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਲਮਲ ਤੇ ਕੈਲੀਕੋ ਦੇ ਬਣੇ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਸਾਦੇ ਜਾਂ ਨਮੂਨੇ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਾਦਾ ਕੱਪੜਾ ਚਿੱਟੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ, ਬਲੀਚ ਜਾਂ ਰੰਗੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਸੀ। ਇਹ ਕੱਪੜਾ ਪਰਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੈਟਰਨ ਵਾਲੇ ਫੈਬਰਿਕ ਪ੍ਰਿੰਟਸ ਦੇ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਨੀਲੇ ਲਈ ਦੇਸੀ ਰੰਗ ਦੇ ਨੀਲ, ਲਾਲ ਰੰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਟਸ ਲਈ ਟੀ-ਰੂਟ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਸਨ। ਪੈਟਰਨ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਵਾ, ਸੁਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਮਸਜਿਦਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੂਸੀ ਨਦੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਲਗਭਗ ਅੱਧਾ ਮੀਲ ਕੁਤਬਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗ੍ਰੇਨਾਈਟ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਖਸਤਾ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਗੋਲਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹਾ 1687 ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਵੀ ਜਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦੂਸਰੀ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਗੋਲ ਕੁੰਡਾ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹਾਂ ਇੰਨਾ ਜਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦਾ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਧੀਆ ਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੇ ਸਿਕੰਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉੁਥੇ ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਸਮੇਤ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। |
About the author
ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਲੇਰੀਆ
ਸਵੈ-ਕਥਨ:
ਮੈਂ ਸੂਬੇਦਾਰ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੁਲੇਰੀਆ ਮੇਰਾ ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ 1965 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਮਮਦੋਟ ਜਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ| ਮੇਰੀ ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਤੇ ਪਿਤਾ ਸ. ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਏ ਮੈ ਸਾਰਿਆ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਹਾਂ।
ਮੈ ਦਸਵੀ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ [ਸ਼ਹੀਦ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਵਧਵਾ ਮਹਾਂਵੀਰ ਚੱਕਰ] ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਮਮਦੋਟ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ| ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਬਿਲਕੁਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ਉਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ|
1988 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋ ਸਰਹੱਦ ਉਤੇ ਤਾਰਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਸ ਵਕਤ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਸਾਡੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਭਾਵੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਗਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਅਾਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ| ਜਦੋਂ ਦੀ ਤਾਰਬੰਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ| ਉਸ ਸਮੇ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ|
ਮਮਦੋਟ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਰਿਆਸਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ| ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਦੋਂ ਫਰਵਰੀ 1807 ਵਿੱਚ, ਕਸੂਰ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਨੂੰ ਮਮਦੋਟ ਦੇ 84 ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਕੇ ਇਥੋਂ ਦਾ ਨਵਾਬ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮਮਦੋਟ ਦੇ ਨਵਾਬ ਇਫਤਿਖਾਰ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ, ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਸਨ| ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੋਈ ਖਟਾਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਾਰ ਛੱਡਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ| ਭਾਵੇਂ ਜੰਗ 1965 ਦੀ ਹੋਵੇ ਭਾਵੇਂ 1971 ਦੀ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਕਾਰਗਿਲ ਦਾ ਯੁੱਧ| ਸਾਨੂੰ ਇਥੋਂ ਆਪਣਾ ਜੂਲੀ ਬਿਸਤਰਾ ਗੋਲ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ|
ਪਿੰਡ ਬਾਰਡਰ ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਅੱਜ ਤਕ ਵੀ ਕਾਲਜ ਨਹੀਂ ਬਣਿਆ |ਸਾਨੂੰ ਉਦੋਂ ਵੀ ਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਅਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ| ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਤੇ ਬੀ. ਐਸ. ਐਫ. ਦੀ ਗਰਾਉਂਡ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਫੌਜ਼ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸੌਂਕ ਸੀ| ਮੈ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਆਰ ਐਸ ਡੀ ਕਾਲਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਫੌਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ| ਜੁਲਾਈ 1984 ਨੂੰ ਮੈ ਅਾਰਟੀਲੇਰੀ [ਤੋਪਖਾਨੇ] ਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੈਕਨੀਕਲ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਵਜੋਂ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ| ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਕਰਕੇ ਥਰੀ ਮੀਡੀਅਮ ਰੇਜਿਮੇੰਟ ਵਿੱਚ ਬਤੋਰ ਸਿਪਾਹੀ ਡਿਊਟੀ ਕਰਨ ਲਗ ਪਿਆ| ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਕਰਕੇ ਮੈ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਤੋਪਾਂ ਦਾ ਇੰਸਟ੍ਰਕਟਰ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਮੋਸ਼ਨ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਯਾਨੀ ਕਿ ਮੈ ਸੂਬੇਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ| ਪੂਰੇ 28 ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ|
ਮੇਰਾ ਇਕ ਬੇਟਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਵਕੀਲ ਬਣਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਬਤੌਰ ਅਲਾਈਡ ਪੀ. ਸੀ. ਐਸ. ਆਫੀਸਰ ਵਜੋਂ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ ਲੇਬਰ ਇਨਫੋਰਸਮੈਂਟ ਆਫ਼ਿਸਰ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ| ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹਨ|
ਜੇ ਕਰ ਮੈ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਹੁਣ ਲਿਖਣ ਦੀ| ਮੇਰੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਚਾਰ ਕੈਸੇਟਾਂ ਟੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਤੋਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ ਹਨ| ਪਰ ਉਹ ਚਾਰੇ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕੈਸੇਟਾਂ ਬਾਬਾ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੱਥਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਈਆਂ ਸਨ| ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਕੁਮਾਰ ਜੀ ਨੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ| ਫੌਜ਼ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਐਲ ਓ ਸੀ ਕਾਰਗਿਲ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਕਰੀਨਾ ਕਪੂਰ ਜੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ| ਜੇ ਪੀ ਦੱਤਾ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਅਵਸਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ| ਫੌਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਮੈ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਖ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪਬੰਦੀਆ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ| ਪਰ ਸ਼ੌਕ ਨੂੰ ਮੈ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਰੌਕ ਸਕਿਆ| ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਕਲਮ ਚੁੱਕ ਲਈ| ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈ ਸਿਰਫ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਦੇ ਮਿਡਲ ਕਾਲਮ ਲਈ ਲਿਖਦਾ ਸੀ| ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੇਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਗਈਆਂ| ਫਿਰ ਮੈ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਲਿਖਣ ਲਗ ਪਿਆ|
ਹੁਣ ਤਕ ਮੇਰੇ ਅਜੀਤ, ਸਪੋਕਸਮੈਨ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ, ਹਮਦਰਦ ਨਿਊਜ਼ ਪੇਪਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ, ਅੱਜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼, ਆਸ਼ਿਆਨਾ, ਅਕਾਲੀਪਤ੍ਰਿਕਾ, ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਪੋਸਟ ਕਨੈਡਾ, ਪੰਜਾਬ ਪੋਸਟ ਕਨੈਡਾ, ਪ੍ਰੀਤਨਾਮਾਂ ਯੂ ਐਸ ਏ, ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਸੁਨੇਹਾ, ਸੱਚ ਕਹੁ , ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ, ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਤੇ ਪਰਵਾਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਪੇਪਰ, ਪੰਜਾਬ ਪੋਸਟ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ| ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਰੇਡੀਉ ਤੋਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀਆਂ। ਓਨਏਅਰ, ਜੱਗਬਾਣੀ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ, ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ, ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ ਤੋਂ ਵੀ ਮੇਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ|
***
Subedar Jasvinder Singh Bhularia
e-mail:jaswinder.bhuleria.1@gmail.com
+91 75891 55501
