ਤਨ-ਮਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ —- ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਰਾਏ

ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਲਗਭਗ 240 ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬੋਲੀ ਦੇ ਪਾਠ ਪਠਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਜੋਂ ਸਿੱਧਾ ਸਾਹਮਣਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ-ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਬੱਚਿਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਸੁੰਦਰ ਮੂੰਹ ਵਲਾਂ ਵੇਖਣ। ਬੱਚੇ ਮੁਸਕਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਮਿੰਨੀ ਜਿਹੀ ਖਚਰੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸਦੇ ਮਖੌਲ ਵਿੱਚ ਚੋਭ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਚਿੜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ:

“ਸਰ ਤੁਸੀਂ ‘ਬਿਊਟੀਫੁਲ’ ਨਹੀਂ ਅਗਲੀ ਹੋ।”

ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਮੈਂ ਕੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਹੈ ਹੀ ਕਿ ਸੁਹੱਪਣ ਨਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਹਮਾਤੜਾਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪਈ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਾਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਨੇੜਤਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਂਝ, ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸੁੰਦਰਤਾ ਸਬੰਧੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੋਲਣ ਸਬੰਧੀ ਨਕਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਜੀਭ ਦਾ ਚਲਨ ਦੇਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸੁਧਰ ਜਾਣ।

ਪਰ ਮੇਰੀ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਤਾਂ ਹੈ ‘ਤਨ ਮਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ’ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਸੰਬੰਧ? ਸਬੰਧ ਤਾਂ ਹੈ, ਬੜਾ। ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਦੇਖੋ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਫੱਬਦਾ ਹੈ, ਸੁੰਦਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਬੜੀ ਪਿਆਰੀ ਅਤੇ ਮਿੱਠੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦੇ ਕੰਨ ਲਾਲ ਸੂਹੇ ਹੋ ਕੇ ਗੁਲਾਬੀ ਭਾਹ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇਂ। ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਸੁਣ ਕੇ, ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈ ਕੇ, ਆਪੂੰ ਵੀ ਤਨ, ਮਨ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁੰਦਰ ਲੱਗਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਕੇਵਲ ਬੱਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਲਗ਼ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ-ਚਿੜੀਆਂ, ਜਵਾਨ-ਅੱਧਖੜ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਉੱਪਮਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੱਘ ਉੱਠਦੇ ਨੇ। ਗੱਲ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਹੈ ਕੇਵਲ ਆਪਣਾ ਉੱਲੂ ਸਿੱਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨ ਦੀ ਨਹੀਂ।

ਕੱਲ੍ਹ ਨਾਲੋਂ ਅੱਜ ਵੱਧ ਤੇ ਅੱਜ ਨਾਲੋਂ ਕੱਲ੍ਹ ਹੋਰ ਚੰਗੇ ਰੂਪ ਰੰਗ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਰ ਸੋਝੀ ਰੱਖਦਾ ਬੰਦਾ, ਬੱਚਾ, ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਸਿਆਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਣੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਈਏ, ਸਾਨੂੰ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਫੱਬਤ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜਾ ਕਰਨ ਸਬੰਧੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਸਜੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਿਉਪਾਰ ‘ਬਿਊਟੀ’ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਸਿਰ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਚਲਦੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹਨ ਇਹ ਦੁਕਾਨਾਂ।

ਬਾਹਰੀ ਸਜਾਵਟ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੱਪੜੇ ਲੱਤੇ ਦਾ ਤਾਂ ਹੱਥ ਹੈ ਹੀ ਪਰ ਸਿਰ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਟਾਈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਤਰਨ ਅਤੇ ਸਜਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੇਪਣ-ਪੋਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਅੱਜ ਕੱਲ ਜੋਰਾਂ ਸ਼ੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ|

ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਭਾਈ ਬੰਦਾਂ ਨੇ, ਜੱਦੀ ਕਹਿੰਦੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਜਿਮੀਦਾਰਾਂ, ਤਰਖਾਣਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਕਿੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਲਾਂਜਲੀ ਦੇ ਕੇ ਨਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ ਢੰਗ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੱਕ ਖੋਲ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਬਹੁਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਜਾਲਤ ਘੱਟ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਰੱਜੇ-ਪੁੱਜੇ ਤਥਾ ਕਥਿਤ ਉੱਚੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਅਭਿਮਾਨੀ, ਅੱਜ ਆਪਣੀ ਹੈਂਕੜ ਤਿਆਗ ਕੇ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਜੁੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕੱਪੜਾ ਸਿਉਣ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅੱਜ ਬਾਣੀਆਂ ਬੁੱਧੀ ਅਪਣਾਉਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਆਟਾ-ਦਾਲਾਂ, ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮੀਟ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉੰਝ ਇਹ ਨਾ ਕੇਵਲ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਗੱਲ ਵੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਸਕਣ ਦੀ ਜੁਰੱਅਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਦਿਲ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ ਹੈ। ਸੋਝੀ ਹੈ।

ਉਂਝ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਰੰਗ ਰੂਪ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਸਜਾਵਟ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤਾ ਖ਼ਰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋ। ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਮਣਾਂ-ਮੂੰਹੀ ਪਾਊਡਰ ਥੱਪ ਕੇ ਜਾਂ ਭੜਕੀਲੀਆਂ ਟਾਈਆਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਠੰਡ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਮਨ ਭਟਕਦਾ ਹੈ, ਦੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜਾ ਕੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ? ਕੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ?

ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਬਾਹਰੋਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਸੋਹਣੇ ਲੱਗਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਡੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਤਾਂ ਚੌਰਾਹੇ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਭੱਜਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਬੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਫੁਲਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਖਰ੍ਹਵੇ ਕੁਸੈਲੇ ਬੋਲ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਕਾਰਨ ਦੂਜੇ ਦੀ ਦਿਲ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਵਲੂੰਦਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ ਹਾ। ਸਭਾ-ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ, ਵਿਆਹਾਂ ਜਾਂ ਪੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਤਥਾ ਕਥਿਤ ਸੂਟ-ਬੂਟ ਪਾਈ ਸੁੰਦਰ ਲਗਦੇ ਭੱਦਰ ਪੁਰਖ-ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਕਸਰ ਇਸੇ ਹੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਤਰਲੋ-ਮੱਛੀ ਹੁੰਦੀਆ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਵੇਖਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਤੇ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਸੁਣੀ ਸੀ: ਜਿਹੜੇ ‘ਲਾਹੌਰ ਉੱਲੂ ਉਹ ਪਸ਼ੌਰ ਵੀ ਉੱਲੂ|’ ਉੱਲੂ ਭਾਵੇਂ ਸਿਆਣਾ ਗਿਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਕੌਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ‘ਲਕਬ’ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਦਰ-ਅਸਲ ਤਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਮਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਮਨ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਭਾਵ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਸਿੱਧਾ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਇਸ਼ਾਰਾ ਤੁਹਾਡੇ-ਸਾਡੇ ਦਿਲ ਵੱਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਦਿਲ ਸਹੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਸਹੀ ਸਹੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦਾ। ਸਵੱਛ ਤੇ ਨਿਸ਼ਕਪਟ ਹਿਰਦਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਝ੍ਹਾ ਹਿਰਦਾ, ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਥੱਪੇ ਹੋਏ ਕਰੀਮ ਪਾਊਡਰ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ, ਚੁਗਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਡਾ ਹੁਲੀਆ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਇਸ ਕਰਤੂਤ ਦਾ ਖਮਿਆਜਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਉਸ ਜੀਵ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਕੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਅਤੇ ਕੀ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼, ਸਭ ਥਾਂ ਇਹੋ ਹੀ ਬਿਮਾਰੀ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਦੋ ਦੋ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੀ ਚੱਕੀ ਵਿੱਚ ਪਿੱਸਦੇ ਆਵਾਸੀ/ਪਰਵਾਸੀ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।  ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਜਿਹੇ ਆਵਾਸੀ ਘਟੀਆਪਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅਤੇ ਨਕਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਵੀ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਐਮ.ਜੀ. ਰੀਡਿੰਗ ਨੇ ‘ਯੂਨਿਟੀ’ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਹੀ ਉੱਤਮ ਲਿਖਦਿਆਂ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਬਣਨ ਲਈ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਸਾਨੂੰ ਦਿਲ-ਆਤਮਾ ਦੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਵਲਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੁੰਦਰਤਾ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਨ ਆਤਮਾ ਲਈ ਇੱਕ ਬੜਾ ਹੀ ਉਪਯੋਗੀ ਨੁਸਖਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੂਰਾ ਅਜ਼ਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ ਮੁਆਫ਼! ਇਸ ਨੁਸਖ਼ੇ ਦੀ ਦਵਾਈ ਸਭ ਨੂੰ ਖੁੱਦ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਦਵਾਈ ਕਿਸੇ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ ਪਰ ਇਹ ਦਵਾਈ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ-ਮਰਦ, ਬੱਚੇ, ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਸਭ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਗਾਰੰਟੀ ਹੈ। ‘ਯੂਨਿਟੀ’ ਦੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਨੁਸਖਾ ਹਾਜਰ ਹੈ:

ਇੱਕ: ਪਿਆਰ। ਸਭ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰ ਪਾਓ। ਪਿਆਰ ਬਿਨਾ ਇਹ ਨੁਸਖਾ ਬੇਕਾਰ ਹੈ।

ਦੋ: ਇੱਕ ਮੁੱਠ ਭਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਮਿਲਾ ਦਿਓ। ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਘਿਓ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਖਹਿਣਾ ਬੰਦ ਹੋਵੇਗਾ।

ਤਿੰਨ: ਦੋ ਕੁ ਬੁਕ ਭਰ ਕੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦੇ ਪਾ ਦਿਓ ਇਸ ਨਾਲ ਮਨਹੂਸ ਘੜੀਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਖਤਮ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਨੰਦ ਫੈਲੇਗਾ।

ਚਾਰ: ਕਰੁਣਾ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਵੇਕ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ।

ਪੰਜ: ਵਿਨੋਦ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਡਲੀ ਪੀਹ ਕੇ ਪਾ ਦਿਓ। ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।

ਛੇ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਢੇਰ ਸਾਰਾ ਸਬਰ ਪਾ ਦਿਓ। ਸਬਰ ਨਾਲ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਰਸਤਾ ਆਸਾਨ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ।

ਸੱਤ: ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਭਰੋਸੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੇਵਲ ਵਾਧਾ ਹੀ ਕਰੋ ਸਗੋਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜਤਾ ਵੀ ਦਿਓ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿੰਨਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਮਿਲੇਗੀ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਯਤਨ ਪ੍ਰਬਲ ਹੋਵੇਗਾ।

ਅੱਠ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਾ ਮਿਲਾ ਦਿਓ, ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਯੂਸੀ ਦੌੜ ਜਾਵੇਗੀ।

ਨੌਂ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਢੇਰ ਸਾਰਾ ਹੌਸਲਾ ਮਿਲਾ ਦਿਓ, ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੋਂ ਪਲਿੱਤਣ ਦੂਰ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਚਿਹਰਾ ਭੱਖਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ।

ਦਸ:  ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਮਿਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਮਿਲਾ ਲਓ। ਅਚਾਰ-ਮੁਰੱਬੇ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਬਜ਼ੀ ਦਾ ਬੇਸੁਆਦਾਪੁਣਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਰਹਿੰਦੀ-ਖੂੰਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਵੀ ਲੁੱਕ-ਛਿੱਪ ਜਾਵੇਗੀ।

ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਘੋਟੋ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਇੱਕ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੀ ਕਰੀਮ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਰੋਜ਼ ਹੀ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ ਕਰੀਮ ਦਾ ਚੰਗਾ-ਮੋਟਾ ਲੇਪ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਉੱਤੇ ਕਰੋ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਲਿਸ਼ ਕਰੋ। ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਓ।

ਅਜਿਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹਿੱਤ ਕਰੋ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦੋ ਮਿੱਠੇ-ਪਿਆਰੇ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦਾ ਬੋਝ ਹਲਕਾ ਕਰੋ। ਜੇਕਰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਆਪ ਦੇ ਸਾਈਕਲ ਪਿੱਛੇ ਜਾਂ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੀਂਹ-ਕਣੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਸੇ ਪੈਦਲ ਆਉਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਲਿਫਟ ਦਿਓ। ਹਾਂ, ਲਿਫਟ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਕੋਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸਮਝ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਪਾਸ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ( ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਇਕੱਲੇ-ਦੁਕੱਲੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਨਢੀ ਨੂੰ ‘ਲਿਫਟ’ ਦੇਣਾ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ।) ਜੇਕਰ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਾਲ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਉਸ ਲਈ ‘ਸੌਪਿੰਗ’ ਆਦਿ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਆਓ। ਕੋਈ ਵਿਹਲਾ ਦਿਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਮ ਜਾਂ ਸਵੇਰੇ ਕਿਸੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੋ ਘੰਟੇ ਕੋਈ ‘ਮੁਫ਼ਤ ਸੇਵਾ’ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੋ। ਆਪ ਹੱਸੋ, ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਹਸਾਓ ਪਰ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਸਣ-ਹਸਾਉਣ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਦੁਖੇ। ਕੋਈ ਚੁਟਕਲਾ ਸੁਣਾਓ ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਾਤ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਨਾ ਵਲੂੰਦਰੋ। ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਰ ਨਾਲ ਸਹਿ ਲਵੋ। ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਦਾ ਹੀ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾ ਪ੍ਰਗਟਾਓ।  ਜੀਵਨ ਦਾ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੋ। ਮੁਸਕਰਾਓ!

ਇਸ ਨੁਸਖ਼ੇ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੇਤੀ ਆਪ ਨੂੰ ਅਨੁੱਭਵ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁੰਦਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੱਦ-ਕਾਠ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਨਿੱਖਰ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਤਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਕਾਰਨ ਹਰ ਪਾਸੇ ਸਤਿਕਾਰੇ ਪਿਆਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ।

ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੇ ਨੁਸਖੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਰਹੇਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਅਧੀਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।  ਕੀ ਕਾਲਾ ਕੀ ਗੋਰਾ, ਕੀ ਦੇਸੀ ਕੀ ਪਰਦੇਸੀ ਅਤੇ ਕੀ ਵਾਸੀ ਕੀ ਆਵਾਸੀ/ਪਰਵਾਸੀ ਸਭ ਲਈ ਇਹ ਨੁਸਖ਼ਾ ਲਾਹੇ ਬੰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

(17 ਦਸੰਬਰ 1990)

*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।
***
1681
***