ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ

ਜਸਵੰਤ ਕੌਰ ਕੰਗ ਬੈਂਸ

ਹਵਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੀਆਂ

ਹਵਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਜਾਣਦੀਆਂ,
ਹੱਦਾਂ ਤੇ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਰੋਕੇ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਇਹ ਰੁੱਕਦੀਆਂ,
ਚੱਕੀ ਰੱਖੋ ਉੱਚੀਆਂ ਚਾਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਝੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਸੂਰਜ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਧੁੱਪ ਵੇਚੇ ਨਾ,
ਪੁੱਛੋ ਜਾ ਕੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੁੱਕਦੇ,
ਪੁੱਛ ਲਉ ਸਭੇ ਸੜਕਾਂ, ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਪਗ-ਡੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਦਰੱਖਤ ਵੰਡਦੇ ਨੇ ਛਾਵਾਂ ਸਭ ਲਈ,
ਪੁੱਛੋ ਜਾਕੇ ਟਾਹਣੇ, ਫੁੱਲ, ਪੱਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸਭੇ ਰੰਗ ਬਣੇ ਸਭ ਲਈ,
ਘੁੱਟਣ ਨਾ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਗੂੰ ਘੰਡੀਆਂ ਨੂੰ।
ਆਕਸੀਜਨ ਤੇ ਛਾਵਾਂ ਵੰਡਦੇ ਨੇ ਰੁੱਖ,
ਪੁੱਛੋ ਗਰਮੀ ਅਤੇ ਸਿਆਲ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਠੰਢੀਆਂ ਨੂੰ।

***

……ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ…….

ਤਵਾਰੀਖ ਹਾਂ
ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ,
ਮੈ ਇੱਕ ਬਰਕਤੀ ਧਨਾਢ ਰੀਤ ਹਾਂ।
ਮੋਰ-ਪੰਖੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਤੇ ਉੱਘੜੀ
ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਰੋਚਕ ਤਵਾਰੀਖ ਹਾਂ।
ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ਤੇ,
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਗਾਇਆ ਗੀਤ ਹਾਂ।
ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਪੋਹ ਮਾਘ ਦੀ ਚਮਕ ਰਹੀ,
ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਬਰਫ਼ ਠੰਢੀ ਸ਼ੀਤ ਹਾਂ।
ਰੱਬ ਦੇ ਨੂਰ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨ ਹੋ ਰਹੀ,
ਵੱਜਦੀ ਹੋਈ ਧੁੰਨੀ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਹਾਂ।
ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਉਸ,
ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦੀ ਕੌਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਾਂ।
ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਮੁੜ ਇੱਕਸੁਰ ਹੋਈ
ਏਕਤਾ ਦੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਹਾਂ।
ਸਰਘੀ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸੰਧੂਰੀ,
ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਨਿੱਘ ਦੀ ਮੈਂ ਮੀਤ ਹਾਂ।
ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਸਫਰ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ,
ਹਰ ਸਘੰਰਸ਼ ਦੀ ਮੈ ਮਨਮੀਤ ਹਾਂ।
ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਪਏ ਪੱਥਰਾਂ ਤੇ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ,
ਨਾ ਮਿਟਣੇਂ ਵਾਲੀ ਪੱਕੀ ਜਿਹੀ ਲੀਕ ਹਾਂ।
ਵੱਜੀ ਹੋਈ ਚੋਟ ਨਗਾਰੇ ਦੀ ਦੇ ਉੱਤੇ,
ਨਿਰੰਤਰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਜੱਗ ਦੀ ਜੀਤ ਹਾਂ।

***

ਸੰਧੂਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੈਂ ਜਾਈ

ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੈਂ,
ਸੰਧੂਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂ ਜਾਈ।
ਪਿੰਡ ਆਪਣੇ ਦੀ ਜੂਹ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ,
ਸਰਦਾਰੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਈ।
ਉੱਚੇ ਸੁੱਚੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦੇ ਚਮਕੀਲੇ ਕਣਾਂ ਨੇ,
ਜਿੰਦ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਰੁਸ਼ਨਾਈ।
ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਫੁਲਕਾਰੀ ਦੇ ਪੱਲੇ ਤੇ,
ਗੰਢ ਘਰ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਹੈ ਪਾਈ।
ਵੀਰਾਂ ਦੀ ਪੱਗੜੀ ਦੇ ਮਾਵੇ ਨੇ,
ਰਿਸ਼ਤੇ ਜੋੜੀ ਰੱਖਣੇ ਦੀ ਵਿਧਾ ਸਿਖਾਈ।
ਭਾਬੀਆਂ ਨੇ ਕੰਗਣਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ,
ਸੁੰਦਰ ਕਲਾ ਘਰ ਦੀ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਜੜਵਾਈ।
ਬਾਪੂ ਦੀ ਲੋਈ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਂ ਸਭ ਲਈ,
ਪਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣੇ ਦਾ ਨਿੱਘ ਲਿਆਈ।
ਭੈਣਾਂ ਭਣੋਈਆਂ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੇ ਬੋਈਏ ਵਿੱਚ,
ਰੀਤਾਂ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਗੁੱਥਲੀ ਭਿਜਵਾਈ।
ਲੰਬੇ ਸਫਰਾਂ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਤੁਫ਼ਾਨਾਂ ਤੋਂ,
ਤਾਹੀਉਂ ਕੱਲੀ ਕਦੇ ਨਾ ਮੈਂ ਘਬਰਾਈ।
ਖੂਨੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਲਈ,
ਹਿੰਮਤਾਂ ਹੌਸਲਿਆਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਭਰਵਾਈ।,
ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੈਂ,
ਸੰਧੂਰੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹਾਂ ਜਾਈ।
ਪਿੰਡ ਆਪਣੇ ਦੀ ਜੂਹ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ,
ਸਰਦਾਰੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲਿਆਈ।

***

ਪੰਧ ਲੰਮੇਰੇ 

ਲੰਮੇ ਪੰਧ ਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਾਲੇ,
ਜਿੰਦ ਕੱਲੀ ਨੇ ਸੀ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਜਾਣਾ।
ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇਖਣ ਹਨੇਰਾ ,
ਰਾਹ ਸੀ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਅਣਜਾਣਾ।
ਉੜਦੇ ਪੱਤੇ ਆਖਣ ਸਾਰੇ,
ਤੈਨੂੰ ਹਵਾਵਾਂ ਨੇ ਰਾਹ ਦਿਖਾਣਾ।
ਚੀਂ ਚੀਂ ਕਰਦੀਆਂ ਚਿੱੜੀਆਂ ਆਖਣ,
ਤੇਰੇ ਬਗੀਚੇ ਅਸੀਂ ਆਲ੍ਹਣਾ ਬਣਾਉਣਾ।
ਰੁੱਖ ਵੀ ਨੇੜ੍ਹੇ ਆ ਕੇ ਆਖਣ,
ਤੇਰਾ ਸਾਡਾ ਹੈ ਸਾਕ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ।
ਬੱਦਲ਼ਾਂ ਨੇ ਜਦ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘਣਾਂ,
ਕਹਿਣਾ ਤੂੰ ਨਾ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਤੋਂ ਘਬਰਾਉਣਾ।
ਫੁੱਲਾਂ ਨੇ ਮਹਿਕ ਖਿਲਾਰਦੇ ਕਹਿਣਾ,
ਤੇਰਾ ਹੈ ਉੱਚਾ ਬੜਾ ਘਰਾਣਾ।
ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ ਸੀ ਕਹਿੰਦੀ,
ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਤੇਰੇ ਲਈ ਝੂਟਾ ਪਾਉਣਾ।
ਚੰਦ ਸੂਰਜ ਵੀ ਧਰਵਾਸਾ ਦਿੰਦੇ,
ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਤੇਰਾ ਹਰ ਰਾਹ ਰੁਸ਼ਨਾਉਣਾ।
ਜਦੋਂ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਠੇਡੇ ਖਾਣੇ,
ਧੁੱਦਲ ਮਿੱਟੀ ਨੇ ਗਲ਼ ਨਾਲ ਲਾਉਣਾ।
ਮੀਂਹ ਵਰਦਾ ਸੀ ਜਦ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ,
ਮਹਿਕਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਸਿੰਜ ਕੇ ਜਾਣਾ।

***

ਵਕਤ

ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸਭ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ,
ਵਕਤ ਵਕਤ ਦੀ ਹੀ ਤਾਂ ਬਾਤ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਦੀ ਉੱਚੀ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਨੀਵੀਂ ,
ਬੈਠੀ ਦਿਲ ਅੰਦਰ ਸਭ ਦੀ ਜ਼ਾਤ ਹੈ।
ਕਿਸੇ ਲਈ ਖੁਸ਼ੀ ਕਿਸੇ ਲਈ ਗ਼ਮੀ,
ਲੈ ਕੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਫਿਰ ਵੀ ਨਿੱਤ ਪ੍ਰਭਾਤ ਹੈ।
ਕੋਈ ਵੱਸਦਾ ਹਵੇਲੀ, ਕੋਠੀ ਤੇ ਮਹਿਲੀਂ,
ਖਾਲੀ ਕਿਉਂ ਅੱਜ ਪੁਰਾਣੀ ਸਵਾਤ ਹੈ।
ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਲਿੱਖ-ਲਿੱਖ ਕੇ ਗੱਡੇ ਭਰਤੇ,
ਕਿਉਂ ਰੋਂਦੀ ਫਿਰਦੀ ਅੱਜ ਦਵਾਤ ਹੈ।
ਚਾਨਣ ਲੱਭਦੀ ਸਾਰੀ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ,
ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਢੋਹਦੀਂ ਕੱਲੀ ਕਿਉਂ ਰਾਤ ਹੈ।
ਤੋੜੇ ਲਾੜਾ ਲਾੜੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਬੰਧਨ,
ਚੁੱਪ ਚੁੱਪ ਬੈਠੀ ਕਿਉਂ ਬਾਰਾਤ ਹੈ।
ਵਕਤ ਖੇਡਦਾ ਆਪਣੇ ਖੇਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਦਿਨ,
ਘੜੀ ਦੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਨੇ ਲਾਈ ਘਾਤ ਹੈ।
ਡੋਰਾਂ ਨੇ ਸਭ ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੀ,
ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਲੈਕੇ ਬੈਠਾ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਹੈ।

***

ਰੰਗ ਫੁਲਕਾਰੀ ਦੇ

ਮਾਏ ਨੀ,
ਰੰਗ ਫੁੱਲਕਾਰੀ ਦੇ,
ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਦਵਾਉਂਦੇ ਨੇ।
ਬੜੇ ਚੇਤੇ ਤੇਰੇ ਆਉਂਦੇ ਨੇ।

ਤੂੰ ਚਿੜੀਆਂ ਇਹ ਜੋ ਪਾਈਆਂ ਨੀ,
ਉੜ ਕੇ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਨਿੱਤ ਆਈਆਂ ਨੀ,
ਖੰਭ ਖਿਲਾਰਨ ਬਹਿ ਵਿੱਚ ਬਾਰੀ ਦੇ।
ਮਾਏ ਨੀ……………..

ਉੱਤੇ ਤੋਤੇ ਪਾਏ ਵੀ ਬੋਲਣ ਨੀ,
ਬਹਿ ਭੇਦ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨੀ,
ਰੰਗੇ ਨੇ ਰੰਗ ਲਲਾਰੀ ਦੇ।
ਮਾਏ ਨੀ …………………

ਕੱਢੇ ਮੋਰ ਵੀ ਉੜ-ਉੜ ਆਉਂਦੇ ਨੇ,
ਪਾ ਪਾ ਪੈਲਾਂ ਰੋਜ਼ ਦਿਖਾਉਦੇਂ ਨੇ,
ਕਦੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਖੰਭ ਉਡਾਰੀ ਦੇ।
ਮਾਏ ਨੀ………………….

ਵੇਲਾਂ ਬੂਟੇ ਵੀ ਸਭ ਕੁਮਲਾਏ ਨੇ,
ਨੀਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਬੜੇ ਬਹਾਏ ਨੇ,
ਰੰਗ ਫਿੱਕੇ ਕੱਢੀ ਹਰ ਧਾਰੀ ਦੇ।
ਮਾਏ ਨੀ……………………

***

ਸਹਿਕਦਾ ਅੱਥਰੂ

ਸਹਿਕਦਾ ਹੋਇਆ ,
ਇੱਕ ਅੱਥਰੂ,
ਜਿਗਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ,
ਖਹਿ ਗਿਆ।
ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ,
ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤਾ,
ਦਿਲ ਮੇਰੇ ਨੂੰ,
ਕਹਿ ਗਿਆ।
ਪੀੜ ਤੇਰੀ ਦੀ,
ਇਹ ਗਹਿਰਾਈ।
ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ,
ਆਣ ਸਮਾਈ।
ਰਿਸਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ,
ਬੰਦ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ,
ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉਹ,
ਲੈ ਗਿਆ।
ਹਿੰਮਤ ਹੌਸਲਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ,
ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ,
ਦੇ ਗਿਆ।