by |
ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਉਹ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮੰਤਵ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ–“ਜਦੋਂ ਜਜ਼ਬਾ ਸੁੱਚਾ/ ਸਿਦਕ ਮੁਕੰਮਲ/ਬੰਦਾ ਨਿਰਭਓ ਨਿਰਵੈਰ ਹੋਵੇ/ਉਦੋਂ/ਕਵਿਤਾ/ਕਾਗਜ਼/ਕਲਮ/ਤੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮੁਥਾਜ ਕਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।”(ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਵਿਤਾ) ਹਰਮੀਤ ਕੋਲ ਹਰ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਅੰਦਾਜ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵੇਂ ਜਾਵੀਏ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਾ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਛੇੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾ ਦੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਕਿਵੇਂ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦਾ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾ ਕੀਤਾ ਹੈ: “ਭੱਤਾ ਹੁਣ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ/ਕਿਰਤੀਆਂ ਲਈ ਨਹੀਂ/——–ਫਰਕਦੇ ਡੌਲਿਆਂ/ਤੇ ਲਲਕਾਰਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾ ਕੋਲ/ਜੀ ਟੀ ਰੋਡ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ ਸਵਾਣੀਆਂ।” ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਇਹ ਤੁਕਾਂ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਆਂ ਹਨ –“ਹਰੀਆਂ ਕਚੂਰ ਲੰਗਰਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ/ਆਪਣੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਲੈ ਆਏ ਹਨ/ਚੌਂਕ ਚੌਰਾਹਿਆਂ ਤੇ—-। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਸੰਬੰਧੀ ਲਿਖੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਉਹ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ–ਵਕਤ ਜਿੱਦਾਂ ਦਾ ਵੀ ਹੈ/ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ/ਗੁਜ਼ਰਨ ਦਾ ਵੱਲ ਸਿੱਖ”, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ “ਸਫ਼ਰ ਜੇ ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਹੈ/ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਨੂੰ/ਹਮਸਫਰ ਬਣਾ ਲਈਏ/ ਕੁਝ ਤੁਰ ਲਈਏ/ਕੁਝ ਗਾ ਲਈਏ ।” ਅਜਿਹੀ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦਾ ਰਾਹ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਤਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਹਨ–ਪੱਤੇ ਝੜਨ ਨਾਲ ਰੁੱਖ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ/ ਬੀਜ ਵੀ ਡਿੱਗਦੇ ਨੇ/ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬੀਜ ਪੁੰਗਰ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ/ਨਵਾਂ ਰੁੱਖ ਬਣਨ ਲਈ। ਜਿਵੇਂ ਉਪਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰਮੀਤ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਾਵਿਕਤਾ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ‘ਰੂਹ ਦਾ ਚੋਲਾ’ ਪੜ੍ਹਨ ਯੋਗ ਕਵਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਵੇਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਲੈਅ ਵੀ ਹੈ, ਸੰਗੀਤ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੀਤ ਵਰਗੀ ਰਵਾਨੀ ਵੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨਾਚ ਵਿਚ ਨਚਾਰਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਹੌਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਲੈਅ ਤੇਜ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਚਾਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਲੋਹੜੇ ਦੀ ਤੇਜੀ ਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਹੋ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਵੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਾਵਿ ਉਡਾਰੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ: 1 ਘਰ ਦੀਆਂ ਮਹਿਫੂਜ ਕਿਲੀਆਂ ਤੇ/ਟੰਗੇ ਰਹਿਣ ਦੇਈਏ/ਰੂਹਾਂ/ਜ਼ਮੀਰਾਂ ਨੂੰ।(ਚਲੋ ਇੰਝ ਹੀ ਸਹੀ) 2 ਸ਼ਬਦ ਸਿਲੇ/ਖਿਆਲ ਬੋਦੇ/ਤਕਰੀਰ ਜਰਜ਼ਰੀ(ਖੜੋਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) 3 ਕਾਨਸ ਤੇ ਪਏ ਸਨਮਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ/ਢੂਈ ਖੁਰਕੀ(ਖੜੋਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) 4 ਵਸਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ/ਥੋਥੇ ਜਿਸਮ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ(ਪਾਪਾ ਮੈਂ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣੈ) 5 ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਅਥਰੂਆਂ ਦੀ ਤਤੀਰੀ ਫੁੱਟੀ/ਵਗਦੇ ਵਗਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਆਏ/ਅੱਥਰੂ ਮੂੰਹ ‘ਚ ਗਿਆ/ ਰੋਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ।(ਰੋਜ਼ਾ) 6 ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ ਤੇ/ਰੀਝਾਂ ਦਾ ਕੇਕ ਟਿਕਾਇਆ/ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੀ ਛੁਰੀ ਨਾਲ/ ਕੇਕ ‘ਚ ਭਰੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟਿਆ(ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਸਾਲ ਗਰਾਹ) 7 ਜੇ ਇਹ ਜਗ ਤੇਰਾ ਹੈ/ਤਾਂ ਇਕ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲੈ/ਫਕੀਰੀ ਦਾ ਘਰ /ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੈ।(ਹੁਜਰਾ) ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਇਸ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਦੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਮਕਤੂਲ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਹ ਰਾਮ ਨਹੀਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਕਾਰੀ, ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਰਮੀਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾ ‘ਜ਼ਰਦ ਰੁੱਤ ਦਾ ਹਲਫ਼ੀਆ ਬਿਆਨ ‘ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੈਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਤਰੇਲ ਧੋਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਜੋ ਸਤਰੰਗੀ ਵਰਗੀ ਆਭਾ ਲਿਸ਼ਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੱਜਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹੀ ਆਭਾ, ਉਹੀ ਮਹਿਕ ਇਸ ‘ਹਲਫ਼ੀਆ ਬਿਆਨ’ ਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਕ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰਮੀਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਕਲਮ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਵਿ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੈ। |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।* |
ਹਰਮੀਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ‘ਵਿਦਿਆਰਥੀ’ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਕੋਈ ਉਸਤਾਦ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਜੁੱਸਾ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕੋਮਲ ਭਾਵੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਾਗਰ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ‘ਜ਼ਰਦ ਰੁੱਤ ਦਾ ਹਲਫ਼ੀਆ ਬਿਆਨ’ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਕਾਵਿ ਕਲਾ ਸੰਬੰਧੀ ਕੁਝ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਲੋਕ ਕਚਿਹਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਵੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਕਾਵਿਕਤਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਰੂਪਕ ਪੱਖ ਖੁਲ੍ਹੀ ਜਾਂ ਅਜਾਦ ਕਵਿਤਾ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਤੋਲ-ਤੁਕਾਂਤ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਗੀਤ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ। ਕਈ ਵਾਰ ਵਾਰਤਕ ਨੁਮਾ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾ ਜਾ ਛਣਕਾਟਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਕਈ ਗੀਤ ਵੀ ਲੈ ਬੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਤੋਲ-ਤੁਕਾਂਤ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਜਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੀ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੇ ਹੈ ਕਿ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀਆ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਰਮੀਤ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਖੂਬੀ ਵੀ ਹੈ ਕਿ About the author
