Category: ਲੇਖ

ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਦੇ ‘ਆਪਣੀ ਕਲਮਕਾਰੀ’ ਕਾਲਮ ਲਈ ਲਿਖੇ ਇਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਸਮੇਤ ਇਕ ਵੰਨਗੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਝ ਸ਼ੰਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ …

ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਸਿਖਰ ਤੇ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਓਹੀ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਰਡਰਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਦਿਸ ਰਹੇ ਹਨ ਬਲਕਿ …

ਹਾਇਕੂ, ਜਪਾਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ। ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਇਕੂ ਜਪਾਨ ਦੀ ਸਭਿੱਅਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨਿਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ …

ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਮਜ਼ਹਬ’, ‘ਦੀਨ’ ਅਤੇ ‘ਧਰਮ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਇਕ ਬਰਾਬਰ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਯੂਰਪ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਲੈ ਲਈਏ ਤਾਂ ‘ਰਿਲੀਜਨ’ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਇਸ ਸੂਚੀ …

“ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ…………” ਪ੍ਰੌੜ ਅਵਸਥਾ ਸੋਚਣੀ ਨੂੰ, ਲੰਘ ਚੁੱਕੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਇਬਾਰਤ ਨੂੰ ਚਾਰ ਕੋਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ। ਪਹਿਲਾ ਤੇ ਅਹਿਮ ਕੋਨ ਹੈ ਨਿੱਜ …

ਕਾਮਯਾਬੀ ਤੇ ਸਭ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ। ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣਾ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਮਿਹਨਤ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ। ਹਰ ਮਨੁੱਖ …

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਖ਼ੁਸ਼ ਰਹਿਣਾ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੂਰਬਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਸਰ ਕਰ ਸਕੇ। ਕਈ ਮਨੁੱਖ ਦੁਨਿਆਵੀਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੁੱਖ ਭਾਲਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ …

ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਦੇ ਵਿਚ ਨਿੱਜਤਾ ਛਿੱਕੇ ਤੇ ਟੰਗੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਭਾਵੇਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ ਪਰ, ਪਰਦੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਬੰਦ ਮੁੱਠੀਆਂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। …

ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਉੱਘਾ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪ੍ਰੇਮ ਗੋਰਖੀ ਸਦੀਵੀ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਗੋਰਖੀ ਨੂੰ 1973-74 ਤੋਂ ਜਾਣਦਾਂ, ਉਸ ਵਲੋਂ “ਮਿੱਟੀ ਰੰਗੇ ਲੋਕ” ਤੇ “ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ” ਵਿਚ “ਤਿੱਤਰ ਖੰਭੀ ਜੂਹ” ਲਿਖਣ …

ਸਿਆਣਪ: ਕਹਿੰਦੇ, ਗ਼ਾਲਿਬ ਨੂੰ ਵਕਤ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਲੀਂ ਸੱਦਿਆ। ਲਿਖਦਾ ਜੂ ਕਮਾਲ ਸੀ। ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਚ ਜਾਨ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ! ਗ਼ਾਲਿਬ ਅੱਪੜ ਗਿਆ ਮਹਿਲ ਦੇ ਬਾਹਰ। ਸੰਤਰੀ ਨੇ …

ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਕਿਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਸਿਆਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਈ ਸੀ। ਹੱਕ-ਸੱਚ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੀ ਮਈ ਦੇ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ …

  ਕੋਵਿਡ –19 ਦੀ ਦੂਜੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੌਤਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਵਿਆਂ ਦੀ ਅੱਗ ਠੰਡੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ। …

‘ਮੈ ਲੇਖਕ ਕਿਉਂ ਬਣਿਆ’ ਵਰਗਾ ਸਧਾਰਣ ਜਿਹਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਂਦਾ ਸੁਆਲ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ‘ਮੈ ਰੋਟੀ ਕਿਉਂ ਖਾਂਦਾ ਹਾਂ‘ ਦੇ ਸੁਆਲ …

  ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1939 ਨੂੰ ਜਿ਼ਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਰਾਏਸਰ, ਕੰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਜੰਮਿਆ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਪਿਤਾ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੀਰ ਕੀਤੇ, ਭੇਡਾਂ ਚਾਰੀਆਂ ਤੇ ਵਟਾਈ `ਤੇ …

ਲੋਕਰਾਜ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਮਝਦੇ ਹੋਣ। ਲੋਕ ਸਮਝਦੇ ਹੀ ਨਾ ਹੋਣ ਸਗੋਂ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਤ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ …

6 ਮਈ ਨੂੰ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ‘ਸਕਾਟਿਸ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ’ ਚੋਣਾਂ ਕਰਕੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਵੀ ਠੰਢੀਆਂ ਤ੍ਰੇਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ‘ਹੌਲੀਰੂਡ’ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ …

  ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਫੈਸਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲੱਗੇ ਮਿੰਟ ਸਕਿੰਟ ਹੀ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਜੋਕੀ ਸਿਆਸਤ ਖ਼ੁਦਗਰਜ਼ੀ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈ ਗਈ …

ਸਿੱਖੀ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਦੀ ਦਾ ਹਾਕਮ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਿਰੇ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸਿਖਰ। ਬਹਾਦਰੀ (ਪਹਿਲਾ ਮਰਣੁ ਕਬੂਲਿ) …

ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਜੋ ਵਿਚਾਰਾਂ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਵਿਖਰੇਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਬਰਦਸਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅਜਿਹੇ …

ਗੱਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ….ਪਰ ਬਿੰਨਾਗੂੜ੍ਹੀ (ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ) ਤੋਂ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ (ਪੰਜਾਬ) ‘ਚ ਮੇਰੀ ਬਦਲੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਧੂਪਗੂੜ੍ਹੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਪਰ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇੱਕ …

ਇਹ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮੰਨਾਉਣ ਦੀ ਰੀਤ ਵੀ ਭਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰ ਜਨਮ ਦਿਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉਤੇ ਸਾਡੀ ਬੇਟੀ ‘ਨੀਲਮ’ ਨੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਇਕ “ਸਕਰੋਲ” (scroll) ਭਾਵ ਗੋਲ ਵਲ੍ਹੇਟੀ ਹੋਈ ਲਿਖਤ …

ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਂਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁਛਦੇ। ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ, ਜੋ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਕੈਂਸਰ’ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮਜਮੂਨ ਹੈ ਜਿਸ …

ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਲਗਨ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕ ਭਾਵਨਾ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਾਲਾਤ ਭਾਵੇਂ ਕਿਹੋ ਜਹੇ ਵੀ ਹੋਣ ਪ੍ਰੰਤੂ ਆਪਣੇ ਉਪਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਵੇ …

ਅੱਜ ਮਨ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੈ ਦੋਸਤੋ ਅੱਜ ਮਨ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦੇਵਾਂ, ਮੈਂ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਟੇਟ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬੱਫਲੋਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੌਸਮ …

ਮੈਂ ਨਾ ਮਾਨੂੰ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਤੀਰਗੀ ਕੀ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿਦ ਹੈ, ਜੁਗਨੂੰਉਂ ਕੀ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿਦ, ਠੋਕਰੋਂ ਕੀ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿਦ ਹੈ, ਹੌਸਲੋਂ ਕੀ ਅਪਨੀ ਜ਼ਿਦ। ਤੀਰਗੀ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਜੁਗਨੂੰ …

ਮਰਨ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਡਰਦਾ ਹੈ ਮਰਨ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਡਰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਜੀਊਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਰਦਾ ਤਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਰ ਬੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ …

ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ (ਜਰਮਨੀ) ਦੀਆਂ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ 38 ਕੁ  ਰਚਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ‘ਕੁੱਜੇ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਬੰਦ’ ਕਰਨ ਵਾਂਗ ਆਪ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਤਿੱਖਾ, ਦਿੱਲ ਨੂੰ ਟੁੰਬਵਾਂ, ਸੰਖੇਪ ਪਰ …

ਇਹ ਗੱਲ ਮਾਰਚ 2005 ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਕੁੱਝ ਹਫਤਿਆਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣ ਗਿਆ। ਤੜਕੇ ਉੱਠਿਆ, ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਤੇ ਗੋਬਿੰਦਗੜ੍ਹ ਬੱਸ …

ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਨੇ ਬਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ਲੋਕ ਲਿਖੇ ਸਨ, ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ 1379 ਅੰਗ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਸ਼ਲੋਕ ਕਾਠ ਦੀ ਰੋਟੀ ਬਾਰੇ ਹਨ, …

ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ…ਤਿੱਖੀ ਧਾਰ ਤੇ ਤੁਰਨ ਵਰਗਾ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤਿੱਖੀ ਧਾਰ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਹੋਵੇ ਕਿ ਇਉਂ ਕਰਦਿਆਂ ‘ਮੈਂ-ਮੈਂ” ਦੀ …