by |
 ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਾਹਿਤਕ, ਸੰਗੀਤਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਧੜਕਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਉਠਦਾ ਬਹਿੰਦਾ, ਖਾਂਦਾ-ਪੀਂਦਾ, ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲ ਵਾਹੁੰਦਾ, ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਦਾ, ਲਹਿ ਲਹਿਰਾਉਂਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਉਠਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਜਿਓਂਦਾ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਰਗ ਰਗ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਉਸਲਵੱਟੇ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ, ਪੀਰਾਂ, ਮੁਰਸ਼ਦਾਂ, ਕਿਸਾਕਾਰਾਂ, ਰਾਗੀਆਂ, ਢਾਡੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮਹਿਕ ਦੀਆਂ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਆਣੀਆਂ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ, ਬਹੁਕਰਾਂ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ, ਦੁੱਧ ਰਿੜਕਦੀਆਂ, ਚਰਖੇ ਕੱਤਦੀਆਂ, ਪੀਂਘਾਂ ਝੂਟਦੀਆਂ, ਵੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘੋੜੀਆਂ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਕਲੀ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਵੀ ਗੀਤ ਬੁੜਬੜਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅਗਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਬੁਲਾਂ ਤੇ ਜਿਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਜਿਉਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਛਾਪੇਖਾਨੇ ਆ ਗਏ ਤਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਲੋਕ ਗੀਤ, ਬੋਲੀਆਂ, ਘੋੜੀਆਂ ਅਤੇ ਟੱਪੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਉਸੇ ਕੜੀ ਵਿੱਚ ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ, ਨਾਨੀਆਂ, ਦਾਦੀਆਂ, ਮਾਸੀਆਂ-ਮਾਮੀਆਂ, ਚਾਚੀਆਂ-ਤਾਈਆਂ, ਨਣਦਾਂ-ਭਰਜਾਈਆਂ ਤੋਂ ਸੁਣੇ ਸੁਣਾਏ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਸਭਿਅਚਾਰਕ ਲੋਕ ਗੀਤ ਜਿਹੜੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ‘ਕਿਤੇ ਮਿਲ ਨੀ ਮਾਏ’ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਵਾਕੇ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਭਿਅਚਾਰਕ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਉਦਮ ਨਾਲ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਸਾਂਭੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਕੰਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਵਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨਾਲ ਕਿਤਨੇ ਗੜੁਚ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ, ਤਿਓਹਾਰ, ਸਮਾਜਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮਾ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਭੈਣਾਂ, ਮਾਵਾਂ-ਧੀਆਂ, ਨਣਦਾਂ-ਭਰਜਾਈਆਂ, ਪਤਨੀਆਂ, ਚਾਚੀਆਂ-ਤਾਈਆਂ, ਮਾਮੀਆਂ-ਮਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਭੂਆ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧੀਆਂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿੱਚ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾਵਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਾਗਮਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਇਹ ਲੋਕ ਗੀਤ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਸ਼ਰੂ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਜਿਵੇਂ ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਆਉਣਾ, ਦਾਦਕਿਆਂ ਅਤੇ ਦਾਦਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਠਣੀਆਂ, ਨਾਈ ਧੋਈ, ਸੇਹਰੇ ਲਈ ਮਾਲਣ ਦਾ ਬਾਬਲ ਦੇ ਬਾਗ ‘ਚੋਂ ਕਲੀਆਂ ਚੁਣਨਾ, ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹਣਾ, ਛੱਜ ਤੋੜਨਾ, ਸੇਹਰਾ ਬੰਨ੍ਹਣਾ, ਕੈਂਠਿਆਂ ਦੀ ਤਾਰੀ, ਘੋੜੀ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਬਰਾਤ ਦਾ ਢੁਕਣਾ, ਬਰਾਤ ਬੰਨ੍ਹਣੀ, ਡੋਲੇ ਦੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗ ਦੇ ਗੀਤ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੋਲੀਆਂ, ਗਹਿਣੇ ਘੜਾਉਣ, ਮਾਹੀਆ, ਦਿਓਰ ਭਾਬੀਆਂ, ਗਿੱਧੇ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬਧਤ ਗੀਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਇਕ ਕਿਸਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜਾਨਾ ਬਣ ਗਹੀ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਰਹੀਆਂ ਹਨ,ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਚੰਭਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਭੈਣਾ ਦੇ ਵੀਰ ਬਾਰੇ: ਖੱਟੀਆਂ ਤੇ ਰੱਤੀਆਂ ਵੀਰ ਦੀਆਂ ਘੋੜੀਆਂ, ਘੋੜੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਦੀ, ਹਰਿਆਂ ਬਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਾਵੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਕਮਾਲ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਿਹਣਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਅਸ਼ਲੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਸਤਰੀਆਂ ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਆਉਣ ਸਮੇਂ ਨਾਨਕੀਆਂ ਅਤੇ ਦਾਦਕੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਠੇ ਮਿੱਠੇ ਨਿਹੋਰੇ ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ- ਨਾਨਕੀਆਂ: ਖਾਧੇ ਸੀ ਲੱਡੂ, ਜੰਮੇ ਸੀ ਡੱਡੂ, ਦਾਦਕੀਆਂ: ਖਾਧੀ ਸੀ ਪਿਛ, ਜੰਮੇ ਸੀ ਰਿਛ, ਹੁਣ ਕਲੰਦਰਾਂ ਦੇ ਗਈਆਂ ਵੇ, ਨਾਨਕੀਆਂ: ਖਾਧੇ ਸੀ ਪਕੌੜੇ, ਜੰਮੇ ਸੀ ਜੌੜੇ, ਹੁਣ ਜੌੜੇ ਖਿਡਾਉਂਦੀਆਂ ਵੇ। ਦਾਦਕੀਆਂ: ਖਾਧੀਆਂ ਸੀ ਖਿੱਲਾਂ, ਜੰਮੀਆਂ ਸੀ ਇੱਲਾਂ, ਹੁਣ ਭਾਉਂਦੀਆਂ ਵੇ। ਜਾਗੋ ਬਾਰੇ ਨਾਨਕੀਆਂ ਦਾਦਕੀਆਂ ਦੀ ਨੋਕ ਝੋਕ: ਨਾਨਕੀਆਂ: ਲੰਬੜਾ ਜੋਤ ਜਗਾ ਲੈ ਵੇ, ਹੁਣ ਜਾਗੋ ਆਈ ਆ। ਦਾਦਕੀਆਂ: ਛੋਲੇ ਛੋਲੇ ਛੋਲੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਨਕੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਚੌੜੇ ਢਿੱਡ ਪੋਲੇ, ਵਿਆਹ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਣ ਤੇ ਨਾਨਕੇ ਮੇਲ ਦੀ ਤਿਆਰੀ: ਨਾਨਕੀਆਂ: ਸਈਓ ਨੀ ਮੇਰਾ ਤਾਰਾ ਮੀਰਾ ਵੱਢੀਦਾ, ਦਾਦਕੀਆਂ:ਸਈਓ ਨੀ ਮੇਰਾ ਤਾਰਾ ਮੀਰਾ ਵੱਢੀਦਾ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਬੋਲੀਆਂ ਤੇ ਟੱਪੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ- ਕੀਹਨੇ ਬਣਾਏ ਤੇਰੇ ਹਲ ਤੇ ਪੰਜਾਲੀਆਂ, ਕਣਕ ਤੇ ਛੋਲਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤ, ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਨਿਸਰ ਗਿਆ, ਗਿੱਧੇ ਅਤੇ ਦਿਓਰ ਭਾਬੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਬੋਲੀਆਂ ਤੇ ਟੱਪੇ- ਪਾਵੇ-ਪਾਵੇ-ਪਾਵੇ ਗਿੱਧੇ ਵਿੱਚ ਨੱਚ ਭਾਬੀਏ, ਨੀ ਤੇਰਾ ਦਿਓਰ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾਵੇ। ਕਾਲਾ ਡੋਰੀਆ ਕੁੰਡੇ ਨਾਲ ਅੜਿਆ ਈ ਉਏ, ਅੰਬਰਸਰੇ ਦੇ ਪਾਪੜ ਵੇ ਮੈਂ ਖਾਂਦੀ ਨਾ, ਨੂੰਹ ਸੱਸ ਦੇ ਤਾਅਨੇ ਮਿਹਣੇ ਆਮ ਚਲਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ- ਬੱਲੇ-ਬੱਲੇ ਨੀ ਬਹੁਤਿਆਂ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਲੀਏ, ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ ਵਾਲੇ ਟੱਪੇ- ਦੁੱਧ ਬਣ ਜਾਨੇਂ ਆਂ, ਮਲਾਈ ਬਣ ਜਾਨੀ ਆਂ, ਇਕ ਤਾਰਾ ਵੱਜਦਾ ਵੇ, ਰਾਂਝਣਾ ਨੂਰ ਮਹਿਲ ਦੀ ਮੋਰੀ, ਅੰਬਰਸਰੀਆ ਮਾਹੀ ਵੇ, ਕੱਚੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਨਾ ਤੋੜ, ਕਾਦ੍ਹੇ ਲਈ ਛੱਤੀਆਂ ਨੇ ਕੋਠੜੀਆਂ, ਵੇ ਕਾਦ੍ਹੇ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਵਿਹੜਾ, ਕੁਲਵੰਤ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਦੇ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਲੋਕ ਗੀਤ, ਬੋਲੀਆਂ ਅਤੇ ਟੱਪੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮੁੱਦਈ ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। 247 ਪੰਨਿਆਂ, 425 ਰੁਪਏ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਕਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ (ਹਰਿਆਣਾ) ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। |
