by |
|
|
ਅਦੀਬ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ ਦੇ : ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸਿਦਕ ਦਿਲੀ ਤੇ ਮਾਨਵੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਬਾਖੂਬੀ ਪਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਦਬ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚਲਾ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਖ਼ਸ ਤਾਂ ਸਬੰਧਿਤ ਖੇਤਰ ਲਈ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਵੈਂਟਰੀ ’ਚ ਵੱਸਦਾ ਡੂੰਘੇ ਅਦਬੀ ਵਿਵੇਕਵਾਲਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਅਦੀਬ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਇਕ ਕਾਬਲ ਕਵੀ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਕਮਾਲ ਦਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ। ਉਸ ਦੀ ਚੇਤੰਨ ਬੁੱਧੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿੱਥੇ, ਕੀ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿਣਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਸੂਝ, ਸਮਝ ਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਸਦਕਾ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਅਦਬੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ’ਚ ਧੱਕਾ ਸਹਿੰਦੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਦਨਮਈ ਰੁਚੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਉਸ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਸਾਰ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਰਗੀ ਸਰਲ ਸੁਰ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਥਾ ਕਿਰਤਾਂ ਵੀ ਅਧਿਐਨ ਦੌਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮਨ-ਮਸਤਕ ਵਿਚ ਘਰ ਕਰਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਅੰਤ ’ਚ ਚਿੰਤਨ-ਮੰਥਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1950 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਊਧਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਲਿੱਤਰਾਂ (ਜਲੰਧਰ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਵਰਿੵਅਾਂ ਤੋਂ ਵਲੈਤ ’ਚ ਵੱਸਦੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦੀਆਂ ਕੁਲ 6 ਪੁਸਤਕਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਕੋਲ ਪੁੱਜੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ ‘ਏਦਾਂ ਨਾ ਸੋਚਿਆ ਸੀ’, ‘ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਵਣ’ (ਦੋਵੇਂ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ), ‘ਸੁਹਾਗਣ ਵਿਧਵਾ’, ‘ਹਰਾ ਚੂੜਾ’ (ਦੋਵੇਂ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ), ‘ਕਲਮਾਂ ਕਾਵੈਂਟਰੀ ਦੀਆਂ’ ਤੇ ‘ਕਲਮਾਂ ਯੂ.ਕੇ. ਦੀਆਂ’ (ਦੋਵੇਂ ਸੰਪਾਦਿਤ)। ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦੇ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਸੰਖਿਪਤ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੇਅਰ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਸਾਰ ਲੋਕਯਾਨਕ ਰੰਗ ਵਾਲਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਟੇਜੀ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਸਾਰ ਬਾਰੇ ਉੱਘੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਜਿਹਾ ਕਿ ਸੁਲੱਖਣ ਸਰਹੱਦੀ, ਮਿਹਰ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ, ਗੁਰਦਿਆਲ ਰੌਸ਼ਨ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਹਨ। ਮਸਲਨ :- * ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿਚ ਲੰਮੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਖੀਰਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਪੱਲੇ ਵਿਚ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਦਾਤ ਨੱਕੋ ਨੱਕ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਹੇਅਰ ਨੇ ਗੀਤ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ ਛੰਦ-ਬੱਧ ਹੀ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਾਵਿ ਅੰਸ਼ ਇਥੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ :- 1. ਖ਼ਾਹਸ਼ਾਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਨਾ ਦੇਖੋ, 2. ਕੀਤੇ ਇਕਰਾਰ ਆਪਾਂ ਕਵਿਤਾ ਵਾਂਗ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨੋਭਾਵੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਸੂਖਮਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਰਜਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੇਅਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਿਤ ਦੋਵਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ ਕੁਲ 19 ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਥਾਰਸ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲੇ ਪਾਤਰ ਪ੍ਰਤੀਕੂਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਆਨ-ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲਾ ਕਥਾ ਵਿਵੇਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਹੈ। ‘ਕਬਿਓ ਬਾਚ’ ਵਾਂਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ’ਚ ਵੀ ਕਈ ਅਰਕਨੁਮਾ ਕਥਨ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:- * ਜਿਹੜਾ ਇਨਸਾਨ ਔਝੜੇ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘ ਚੱੁਕਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਪੀੜ ਆਪਣੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ। ‘ਹਰਾ ਚੂੜਾ’, ‘ਚੜ੍ਹਦੀਕਲਾ’, ‘ਗਿੱਲੀ ਲੱਕੜੀ’, ‘ਕਤੀੜ’, ‘ਸੁਹਾਗਣ ਵਿਧਵਾ’, ‘ਵਲੈਤੀਆ’, ‘ਲੈਸਬੀਅਨ’, ‘ਚਿੰਤਾ ਰੋਗ’, ‘ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਹੈ’ ਆਦਿ ਜਿਹੜੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਲਓ, ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸੁਹਜ ਸੰਪੰਨ ਤੇ ਸਾਰਥਕ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਤੇ ਨਦੀਮ ਪਰਮਾਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਅਦਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ’ਚੋਂ ਉਸ ਵਲੋਂ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਵੀ ਇਥੇ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। * ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕਵਿਤਾ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਲਿਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਹੀ ਹਨ। ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਖ਼ੂਬ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਅਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਵੰਡੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ ਪਰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਨੇ? ਇਹ ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਡੂੰਘੇ ਅਦਬੀ ਵਿਵੇਕ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਨੀ ਪੱਧਰ ਦੀਆਂ ਅਦਬ ਤੇ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਆਧਾਰਤ ਗੱਲਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਮਾਅਨੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਅਦਬੀ ਪੁਖਤਗੀ ਦਾ ਪੁਖਤਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ। ਸਭ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। |
|
*’ਲਿਖਾਰੀ’ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦਾ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕੇਵਲ ‘ਰਚਨਾ’ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।* |
ਉੱਘੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ (ਰਜਿ:) ਜਲੰਧਰ ਛਾਉਣੀ’ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਅਟਵਾਲ ਜੀ ਦੇ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ’ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਕਾਲਮ ‘ਅਦੀਬ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ ਦੇ’ ਦੀ (27 ਨਵੰਬਰ 2022 ਨੂੰ) 89ਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ ਛਪੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਡੂੰਘੇ ਅਦਬੀ ਵਿਵੇਕ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ‘ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਤ ਜਿੱਥੇ ‘ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ‘ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ/ਆਲੋਚਕ ਅਟਵਾਲ ਜੀ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਕਲਮ-ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਣ ਵੀ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਿਰਪੱਖ ਆਲੋਚਕ ਸ. ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਅਟਵਾਲ ਜੀ ਅਤੇ ‘ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ’ ਨੂੰ ਹਾਰਦਿਕ ਵਧਾਈ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਰਚਨਾ ‘ਲਿਖਾਰੀ’ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ-ਭੇਂਟ ਕਰਦਿਆਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।—ਲਿਖਾਰੀ
